(رامین جاببارلی´یا سونولور)
گونتای گنجالپ
مدنییت تاریخی، اینسان ذهنی نین اولوشدوردوغو اولقولار (واقیعه لر) بوتونودور. بو بوتونلوک، یالنیزجا یازیلی هؤروتلره (متنلره)، سؤزَل (شیفاهی) سؤیله نجه لره (افسانه لره) یانسیمامیشدیر. موسیقی مئلودیلرینده ده تاریخین مدنی قاتلاری ساخلیدیر. تاریخی، اوزوت (صنعت) اؤلچولری ایله آنلامانین یوللاریندان بیری ده موسیقیدیر. اولقولارین اوزوت اؤلچولری ایله گؤرولوب دویولماسی مئلودیلرله داها اولاناقلیدیر (مومکوندور). بو آچیدان اولوسال موسیقیده تاریخیلیک باغلاری قیریلمازلیغینی قورودوغوندان اینسان بَللگی (ذئهنی) و دویقولاری گیزملی (سیرلی) بیچیمده اسکی اولوملو دَیرلری گونوموزده جانلی توتماغی باشارار. بو آچیدان موسیقی دالغالاریندا تاریخیلیک ساخلیدیر. موسیقیدن درین ذؤوق آلیشیمیزین ندنی ده بو اولسا گرک. چونکو بو ذؤوق دولاییسییلا بیز گونوموزون داریسقاللیغیندان قورتولوب کئچمیشه اوزانیر و گله جگه بویلانا بیلیریک. موسیقی اوزوتوندا (صنعتینده) اولوسال تینین (روحون) و کیملیگین اؤزونو سئیره دالیش اولاناقلاری (ایمکانلاری) گئنیش اؤلچولودور. وارلیغی سسله اؤزومسه مه اولاراق آلقیلایالیم (درک ائده لیم) بونو.
موغام ایفاچیلیغیندا سسین اؤزونو آنلاملاشدیرما دئنه ییمی (تجروبه سی) چوخ اسکیلره اوزانماقدادیر. سسین دویغو و دوشونجه ده اؤزله ملی (کدرلی) – سئوینجلی ذؤوقه و آنلاییشا دؤنوشمه سی مین ایللره دایانماقدادیر. بیزیم سسه بو قدر ایچدن باغلی اولماغیمیزین دا ندنی بوردا ساخلی اولمالی. بیز سسه اَییلیملی ییک (مئیللی ییک). چونکو سسده اسکی نفسلرین یاشاملاریندان گیزملی آنلام و معنا قالیتیمی (میراثی) ساخلانمیشدیر. بلکه ده سونسوز وارلیغین بیر یئرینده سس سونراسیزلیغا (ابدییته) قدر بارینیب قالیر. سسی مئلودیه، هؤروته (متنه)، تصویره، دویغویا و دوشونجه یه دؤنوشدورمه چابالاری اینسانین ان اسکی اویقار (مدنی) چابالاریندان بیری و ان اؤنَملیسیدیر. سس ده بو دؤنوشوم سورجینده اؤز گلیشیم ائوره لرینی (مرحله لرینی) یاشامیشدیر. بیر چوخ دؤنملرده سس ده دینلرین، مذهبلرین، ایدئولوژیلرین، اینانجلارین و تؤره لرین گؤزَتیمینده (کونترولوندا) اولموشدور. اسکی ایکیچایاراسی (مئسوپوتامیا) اویقارلیقلاریندا دَییشیک تانریلاری چاغیریب چاغریشدیرماغا یؤنلندیریلمیشدیر. داها سونراکی دؤنملرده سس ده ایلاهییاتین گؤزَتیمی آلتیندا توتولموشدور. آنجاق بوتون بو گؤزَتیملره (کونتروللارا) قارشین (رغمن)، سورَکلی (مداوم) اولاراق سس اؤزگور یاشام دویغوسونا جان آتمیشدیر. بو ندنله ده سس تاریخی سورجده اؤزگورلوک ساواشیندا سورَکلی اؤنده اولموشدور. گؤزَتیملر اوزون سوره سسی یاشام دویغوسوندان یوخسون بوراخمیشدیر. تاریخده ائستئتیک درینلیگی اولان سس ایکی دوغرولتودا گلیشمیشدیر: 1. حیات دویغوسوندان یوخسون بوراخیلاراق اویوشدوروجو رولو اوستله نن سس. یالنیز ایلاهییات گؤزَتیمینده اولدوغوندان حبس حیاتی یاشامیشدیر. 2. کیچیک اورتاملاردا و امک مئیدانلاریندا یاشام دویغولاری ایله ایچ-ایچه گلیشن اؤزگور سس اولاناقلاری.
دوغو اورتا چاغیندا دا بؤیله جه اولموشدور. آذربایجان تاریخینده سسی حبسدن آزاد ائدیب و اونا بوتونویله حیات دویغولاری یوکله ین بؤیوک اوزئییر حاجیبیلی اولموشدور. اوزئییر حاجیبیلی ایله موغام سسی حیات دویغولاری ایله دولدورولموش، موغام اوزوتونداکی (صنعتینده کی) سس تام اؤزگورلوگونه قوووشدوغو اوچون اوپئرایا دا گیره بیلمیشدیر. اوزئییر حاجیبیلی ایستعدادی موغاماتی تاریخ بویو دیله دیگی آزادلیغینا قوووشدورا بیلمیشدیر. درگاهلاردا اینسانلارین دویغولارینی اویوشدوروب سؤندوره رک مرثیه آراجی اولان موغاملار حاجیبیلی یارادیجلیغی ایله اینسانلارا اؤزگووَن (اطمینان) و ائستئتیک درینلیک ایچرن ذؤوق یاشاتمیشدیر. تابولارین زیندانیندان قورتولوشو دولاییسییلا موغام اوپئرا کیمی مودئرن موسیقی آلانلارینا دا سیچرایا بیلمیشدیر. آذربایجان مکانینداکی موغام حیاتی ایران باشدا اولماقلا بیر چوخ اؤلکه لری اؤز ائتکیسی آلتینا آلمیشدیر. حاجیبیلی نین باشلاتدیغی دئوریم سونراسیندا آذربایجان موسیقیسی اؤزونه اؤزگو (مخصوص) ائوریم (تکامول) ائوره لرینی (مرحله لرینی) یاشامیشدیر. بیز بیر ائوره اوزَرینده دورماق ایسته ییریک. عالیم قاسیموو ائوره سی.
عالیم قاسیموو ایفاچیلیغی اؤزلوگونده گئنیش آراشدیرما قونوسودور. چونکو اوزون زاماندیر قاسیموو ایفاچیلیغی آذربایجان دینله ییجیلری باشدا اولماقلا بوتون دونیایا سسلنمکده دیر. دینله ییجیلر عالیمین سسینی دینلرکن ایچلرینده بیر دیکسینیش، بیر اویانیش حیسس ائتمکده دیرلر. بونون باشلیجا سببی قاسیموو ایفاچیلیغی نین چلیشکیلردن (تضادلاردان) آرینمیش اولماماسی، داها درین چلیشکیلر ایچرمه سیدیر (ائحتیوا ائتمه سیدیر). حاجیبیلی نین موسیقیمیزده باشلاتدیغی مودئرنلشمه دالغالاری قاسیموو ایفاچیلیغیندا زیروه یه چاتمیشدیر. چونکو قاسیموو نفه سینده دونیا سسلری نین، دونیا موسیقیسی نین ائتکیلرینی، یانسیمالارینی دویماق مومکوندور. سس گئرچک آنلامدا اؤز اولکوسَل (ایدئال) آزادلیغینا قوووشموش اولور. دینله ییجی ده بو سس دولاییسی ایله خیالی و اینانیلماز ایچ آزادلیغینا قوووشدوغو اوچون عالیمی دینله مکدن یورولمور. یاخشی صنعت اثری تضادلاری گؤسترن و یا تضادلاری چؤزموش اولان بیر اثری دئییلدیر. اوستون صنعت اثری اؤز یاپیسیندا دا چلیشکی نین وار اولدوغونو گؤسترمه لیدیر. چؤزولمه ین چلیشکیلری. عالیمین ایفاچیلیغیندا ایچ-ایچه گیرمیش تضادلاری بیلیجآلتیمیزدا حیسس ائدیریک. چلیشکیلی (تضادلی) دویغولارین بیلینجالتیمیزدا اورتایا چیخیشی بیزی ایچ دئوریمه حاضیرلار. تضادلی دویغولارین دیالئکتیک گلیشمه سی ائستئتیک قاوراییجیلیق اولاناقلاریمیزی درینلشدیرَر. عالیم قاسیموو صنعتینده ان اؤنملی گؤزه چارپان اوستونلوک بودور. بو اؤزللیک باشقا ایفاچیلاردا چوخ ضعیف ایکن، عالیم ایفاچیلیغیندا ان یوکسک یئرده دیر. عالیم قاسیموو ایفاچیلیغی بیزده چلیشکیلی ذؤوق درینلیگی یارادیر. بیر کز (دفعه) دینله مک یئترلی اولمور. ایچیمیزده کی گیزملی چلیشکیلرین اولوشدوردوغو سورولارا جاواب بولماق اوچون یئنیدن عالیمی دینله مه احتییاجی اورتایا چیخیر. گئرچک و اؤزگون (اوریژینال) بیر اوزوت (صنعت) سورَکلی چئوره سی نین، تاریخین، کولتورون باسقیسی آلتیندا حیسس ائدر اؤزونو. بو باسقیلار چؤزومسوز چلیشکیلر اولاراق اوزوت یاپیتی نین (اثرینین) یاپیسیندا (ساختاریندا) آچیقجا گؤرونر. سسین اؤزگورلوک آختارماسی اینسانین اؤزگورلوک آختاریشی ایله اؤزدئشدیر (عئینیدیر). اینسان روحو دا کندیسینی چئوره نین، کولتورون، تاریخین باسقیسیندان قورتارماق ایستر. عالیم قاسیموو ایفاچیلیغینداکی سسین اوستون اؤزگورلوک آراما آماجلاری ایله دینله ییجی روحونون دا عئینی اؤزگورلوگو آراماسی اؤرتوشدویوندن، عالیم ایفاچیلیغی ایله دینله ییجی آراسیندا امکداشلیق ایلیشکیلری شکیللنمیش اولور. یعنی عالیم قاسیمووون ایفاچیلیغیندا دینله ییجی نین رولو وار. بو ایلیشکیلر گؤرونمز گیزملی بیچیمده برقرار اولور. گیزملی ائنئرژی آلیش- وئریشی.
کوتله موسیقیسی حاققیندا آز- چوخ هر کسین بیلگیسی واردیر. بیر نئچه گونلوک کوتله طرفیندن توکه تیلدیکدن (مصرف ائدیلدیکدن) سونرا عؤمرو سونا ارَن موسیقی تورلری. عالیم قاسموو سسی نین چکیمی (جازیبه سی) کوتله نی ده داها اوستون ذؤوق آتموسفئرینه یوکسلده جک اؤلچوسوزلوکده دیر. کوتله موسیقیسی نین اؤته سینده اولوشوب اولقونلاشان موسیقی اوزوتو اینسان، یاشام و وارلیق اوچگه نینده (موثللثینده) اورتایا چیخار. بؤیله بیر آماج دوغرولتوسوندا بیچیمله نن موسیقی چاغلار بویونجا ائتکینلیگینی (فعالییتینی) سوردورَر. هیند موسیقیسی نین سئویملیلیگی ده بو اوزدن اولسا گرک. بو موسیقی تورونون ایفاچیسی دینله ییجینی ده بیر ایچ سئییرجی اولاراق گؤرور. بورادا دینله ییجی، یالنیزجا دینله ییب ذؤوق آلان ائدیمسیز (عملسیز) نسنه کیمی دئییلدیر. گئرچک موسیقی یاپیتی نین دینله ییجیسی دینله ییب ذؤوق آلما دویقوسونون اؤته سینده هم ده ایفاچی ایله بیر یئرده موسیقی یاپیتی نین (اثرینین) یارادیجیسی کیمی اورتایا چیخار. قاسیموو دینله ییجیده بو یئته نه یی تحریک ائدن بیر ایفاچی کیمی قارشیمیزدادیر. دینله ییجی، قاسیموو سسی نین دالغالارینا اؤز یارادیجی ائنئرژیسینی یوکله یه رک ایفاچینی یالنیز بوراخماق ایستمیر. آلمان فیلوسوف آدورنو «مودئرن موسیقی نین فلسفه سی» آدلی کیتابیندا بونو «موزیکال پراکسیس» آدلاندیریر. موزیکال پراکسیس، یعنی دینله ییجی نین موزیکال بیچیمین یارانماسیندا اوستلندیگی، اوزَرینه آلدیغی رول. دینله ییجی ایله ایفاچی نین آراسینداکی گیزملی (سیرلی) دویغوسال ایشبیرلیگی.
عالیم قاسیموو ایفاچیلیغیندا موحافیظه کارلیق و سونسوز اؤزگورلوک دویغولاری نین قارشیلاشماسی دینله ییجینی حالدان حالا یوکسلتمکده دیر. دینله ییجیده وارلیق، اینسان و حیات حاققیندا گئنیش اؤلچولو ایمگه لر (تصووورلر) اولوشور. قاسیموو، دینله ییجینی تانیش اولمادیغی، آنجاق صیرف بو سس آراجیلیغی ایله تانیشدیغی «اورا»لارا آپاریر. بو ندنله ده عالیم قاسیموو ایفاچیلیغی بیر تور گزی و یا سفر اولاراق اورتایا چیخماقدادیر. دینله ییجی ایله ایفاچی نین بیر یئرده ایچ سفره، ایچ گزییه چیخماسی. بو اوزدن یایقین «اولدوز» قاورامی ایله قاسیموو ایفاچیلیغینی تانیملاماق یانلیش اولور. چونکو اولدوز گئجه لر پارلار. آنجاق قاسیموو ایفاچیلیغی آیدین گوندوزده بیزی ایچ سفره دالدیردیغی اوچون او، اولدوز دئییل، بیر گونشدیر. اولدوزلار سونسوزدور، گونش بیر تکدیر.
قاسیمووو دینلرکن بیر تور یابانجیلاشما دویغوسونو یاشاریق. مودئرن آنلامدا یابانجیلاشما. بو، بیر یابانجییا بنزه ییش توروندن دئییل. یایقین کولتوره، ایفایا یابانجیلاشما. اؤته لرده بیر یئرده تابولارا، بولوندوغوموز پوزیسیونا یابانجیلاشاراق اوستون «من»یمیزله بوتونلشمک. یابانجیلاشما اولمازسا، دوشونمک و گلیشن ذؤوق آنلاییشی دا اورتایا چیخماز. چلیشکیلرین دورتولری (تحریکلری) یابانجیلاشمایا دوغرو سوروکلر. بو اولوملو یابانجیلاشما یئنی ائستئتیک آلقیلاییشین (یدراک ائتمه نین) اولوشومونو ساغلار اولدوغوندان سالدیرقان و اوچورقاندیر. چئوره نی، تابولاری اوچوروب معنوی مکانی گئنیشله دیر. اسکی اؤلچولره سالدیرمیش کیمی گؤرونور. یئنیلیک اؤزونه یئر ائتدیکجه اسکیلییه قارشی چیخار. ایچینده بولوندوغوموز پوزیسیون گئنیشلر. ایشته قاسیموو ایفاچیلیغی بیزی بؤیله دوروملارلا قارشیلاشدیرماقدادیر.
صنعت، یالنیز اؤزگونلوک (اصالت) آنلاییشینا اولان بوتون باغلارینی قیردیقدان سونرا گئرچک اؤزگونلویه اولاشمیش اولور. یعنی صنعت «بو بیچیمده اوریژینالللیق اولمالیدیر» اؤنگؤروسوندن قورتولدوغوندا گئرچک صنعت اثری ده یارانمیش اولور. اؤزگونلوک اوچون هئچ بیر اؤلچو یوخدور چونکو. قاسیموو ایفاچیلیغیندا اؤنجه دن اؤنگؤرولن بیر اؤزگونلوک (اوریژیناللیق) اورتادا یوخدور. ایفاچی نین سس دالغالاری، سس گؤزللیگی و سس درینلیگی بیزه اوممادیغیمیز اؤزگونلوگو (اصالتی) یاشاتماقدادیر. اؤنجه دن وارلیغی سانیلان اؤزگونلوک اوچون بیر دایاناق اکسه نی (مئحوری) اولمالیدیر. گئرچک بیر صنعت اثری اؤزوندن اؤنجه کی لره دایانماز. بو دایانما اؤزوندن اؤنجه بیر شئیین اولدوغونو قبول ائتمکدیر. آنجاق بیر اوزمانج (صنعتچی) هئچلیگین ایچیندن دوغار. داها اؤنجه کی اؤیره نیملری گئرچک بیر ایفاچینی هئچلیگین ایچینه سوروکلر. بو اؤیره نیملر و دئنه ییملر بو اوزدن اؤنملی، یوخلوغا آپاردیغی اوچون. اولانلاری اؤیرَنمک هئچلییه دوغرو دیرمانیش اوچوندور. ان یوکسک یئر. هئچلیکده بوتون اؤنجه اولانلار اونودولار و صنعتچی اؤزونو، یالنیز اؤزونو وار ائتمه یه چالیشار. ایفاچی نین یوخلوقدان وارلیغا آخیشی ائیله مینده (فعالییتینده) دینله ییجی ده عئینی حاللاری یاشامیش اولور. عالیم قاسیمووو بنزرسیز موغام ایفاچیسی ائدن ان اؤنملی اؤزللیک ده بودور. بو، هر زامان بیلینجلی بیچیمده اولماز. اوزمانجین (صنعتچینین) ایچینده کی سورکلی اؤزونو آیدینلادان ایستعداد یوخلوغا دوغرو یورور و هئچلیکده ده بورخولوب قالماز. گئرچک اوزوت (صنعت) بوندان سونرا یارانار. داها اؤنجه دن وار اولانلاری اؤیکونمه (تقلید ائتمه) قاسیموو اوزوتوندا اولدوغو کیمی گئرچک بیر اوزمانجین ائده جگی ائدیم (عمل) دئییلدیر. بورادا اوستونلوک و گؤزللیک آیریشیملاری (فرقلیلیکلری) اورتایا چیخار. اوستونلوک، اؤنجه دن بیر اوستون دوغرونون (حقیقتین) وار اولدوغونو قبول ائدر و اونا دوغرو قوشار. گؤزللیک ایسه، داها اؤنجه دن اوستون اولانین وارلیغینی قبول ائتمز، اوستون گؤزللیگی اؤزو یارادار. صنعتی ده دیندن آییران بودور. دین داها اؤنجه دن بیر اوستون گؤزللگین وار اولدوغونا اینانار و اونون حصرتینده سیزلار. اوزوت (صنعت) ایسه، بونو اؤزو یارادار. داها اؤنجه دن وار اولانا هر کسین اولاشما حاققی و اولاناغی اولا بیلیر، آنجاق یارادیلان اوستونلوک اوزمانجا (صنتچییه) اؤزگودور (مخصوصدور). اسکی گؤزللیک فلسفه سی ایله یئنی گؤزللیک فلسفه سی نین آیریملاشدیقلاری (فرقلندیکلری) نؤقطه ده بوراسیدیر. مودئرن گؤزللیک فلسفه سی نین یاراتدیغی اولقونو اسکی گؤزللیک آنلاییشی اؤنجه دن وارمیش و صنعتچی اونا وارمیشدیر گؤروشو ایله آچیقلار. عالیم قاسیموو ایفاچیلیغیندا بونون گئرچکلشمه سورجینه تانیق اولماقداییق. قاسیموو ایفاچیلیغی موغاملارین آشاما-آشاما ایره لیله مه سینده یئنی گؤزللیکلر یارادیر. قاسیموو سسی ایله دینله ییجی نین بوتون ذره لری ایشبیرلیگی یاپاراق بو اوستون گؤزللیگی اولوشدورولار. بو ندنله بو ایفاچیلیق هم دوشونجه باغیمسیزلیغینی ایستر، هم ده دوشونجه و دویغو باغیمسیزلیغینی یارادار. عالیم قاسیموو مرثیه تورونه اَییلیملنمه سه (مئیللنمه سه )، مرثیه سیزلامالارینی ایفاچیلیغینا اکله مه سه، بو گئدیشله دینه ییجی نین روحونو داها دا اؤزگور اورتاملارا داشییا بیله جکدیر.
12.11.2010
سحر ساعات 05.15