فرود گرگين پور قشقاي ائليندن بير ايشيق ساچان قشقه
(( . . . اي قارلا هؤرولموش داغلار واي دومان اورتموش زيروه لر، بيزيم ائله نه لر گئچدي؟. . . اي قارلا هؤرولموش داغلار واي دومان چولقاميش زيروه لر، سنين ياماجيندا رنگ به رنگ چاديرلاريني قورانلارا نه لر گئچدي؟))
محمدرضا درويشي
فرود گرگين پور، ائليندن، آيري دوشموش ائل سيماسي، ائلين اوجاغيندان وايستي اته گيندن آيريلميش بير موسيقيچي، اوزون ايللر كؤچدو لاكين مقصدي نه ييلاق ونه ده قيشلاق اولدوغوندان، كوچ پاييزا ساري، زمانين خزانينا ساري باش توتدو. تهرانا گلدي،ادبيات دانشكده سينه گئتدي وسونرا موسيقي دانشكده سينه قاتلاشانماييب، ائله قاييتدي ويئني دن تهرانا دؤندو،تازادان ائله،سيمرم، آباده، شيراز وان سونوندا يئنه تهران! موسيقيچي ايدي. ائلين موسيقيسيني آتاسي حبيب اله، قارداشي فرهاد وحيات يولداشي افسانه كيمي سينه سينه ييغميشدي. ((چنگي)) طايفا سيندان دگيلدي، ((عاشيقلار)) طايفا سيندان دا دگيلدي. ايلي رتبه- ده داها اوستون دورومدا ايدي.
آتاسي ودودوماني ائلين اوستون لايه لريندان- ايديلار. لاكين اصلي صاحبلري ائلين آشاغي طبقه- سي اولان چنگيلر، عاشقلار وساربانلار فرهنگين روايت چيسي وقوروجوسو ايديلر. فرهنگ وموسيقي ائلين تاريخي وجاني برك اولان طبقاتي فاصله سيني دولدوروردو. فرودون اصلي هاماشلاري ائلده ايللر بويو وحتا چوخ واختلار داها، اوندان سونرادا همين آشاغي لايه، همين قشقائي ائلي نين فرهنگ وسنتلريني قورويانلار- ايدي. عاشيق احمد، عاشيق حمزه، عاشيق اسماعيل وعاشيق شيوه سي نين عاشقي مهديقلي واوندان الده اولان نوارلار وچنگيلر فرامرز وگنجي و . . . ساربانلاردان شاهميرزا . . . وماه پرويز وآفتاب كيمي خانيم اوخويانلار.
كؤچري قشقائي: قوناق قشقايي بوگون قرنلر اؤز دومانلي وابهاملي يوردوندان ايراق اولدوغو حالدا هله ليك فارس ايالتينده ائوصاحبي دير. مشقتده اولان ائو صاحبي. بيرائل كي ايندي نه ثابت اوتوراجاغي وار. نه ده گريشه جاغي. زمانه- نين وتاريخين يارالاري ايله دولو.
كؤچري قشقائي: قوناق قشقايي بوگون قرنلر اؤز دومانلي وابهاملي يوردوندان ايراق اولدوغو حالدا هله ليك فارس ايالتينده ائوصاحبي دير.
گزه ين دير، آمما نه دوننكي كيمي يئيلاقدا وقيشلاقدا زمان سيزليق ومكانسيزليق گزينتيسي! اولدوقجا آغير ودوشونولمز وتدبيرسيز تقدير. ائله بير تدبيركي ايشه ياراماز، اونودا تقدير آپاردي.
چنگيلر نئجه اولدولار اوكره نيلري نين باغيرتيسي ونقاره لرين كورولتوسو ايله؟ عاشيقلار نئجه اولدو چگورلاري نين زخمه لري ايله؟ 1320 ايللردن سازين باشينا نه لرگلدي كي، بيرده گؤرونمه دي. قاركيمي سو اولدو وياشيلليقلارين بوگون چولون وقومساللارا چئوريلديگي يئره جوموب باتديلار. سون لحظه لريني ائلين اوستون خانلاريندان صمصام خانين اللرينده گئچيردي. ساربانلارا نئي لري نين پيچيلتيسي وطايفالاري نين آراسيندا چوخ قديم زمانلاردان اوخوماق جوازي اولان قادينلارا وقيزلارا نه گلدي؟
هئچوقت روزگار مرادلاريله فيرلانمايان كره ناي، سورنا ونقاره چالان وهرحالدا ائلين گؤنلرينه شيرينليك قاتان، چنگيلر هارايا گئتديلر؟ قشقايي ائلي موسيقي سيندن بير قسمي نين روايت چيسي اولانلار، شادليقلاردا وشنليكلرده، دويوشلرده وغرالاردا،يوخسول و الي داردا چالقيچيلار ((دوهاوتاران ساربانلار وقصه سويله ين عاشيقلار، كتيرا چينيمارانلار، كنگره دره نلر، چوبانلار، مهترلر، دؤره گزن ساتيچيلار، بالتاچيلار(اودون سينديرانلار، عمله لر، ايشسيزلر، باشي بوشلار هاميليقجا ائلين ان آشاغي لايه سيندن، فقير واللري داردا قالديغيندان دللك ليگله، حامامچيليغا، جان سورتمه يه، اوشاق كسمه يه،ديش چكمه يه و. . . ودعوا دالاشلاردا ائل بؤيوكلرينه فدائي اولان، لاكين فتح وغلبه دن هئچ بيرنه آپارمايانلار . . .)) آواراليقدا وچتينليكده اوبيري طبقه لرين غم وكدرلرينه شريك اولان وماتم لرده هاميدان چوخ آغلايانلار، چنگيلر ايدي. آروادلاري ائلين ان ياخشي مرثيه دئينلري وماتم سويله ينلري ايدي . . . وپريزاد آديندا بير قادين دگرلي صوتي ايله ائلين ايگيت لري نين ماتمينده قارا اؤرپك باشينا ساليب ياخا ييرتاردي . . . داشين اوره گيني سويوداردي . . . طويلار، شنليكلر وبايراملار چنگيلر اولمادان ياريمازديلار . . . اونلار اويناماقلارا ويول- يولاجاقلارا جان وقدرت وئريرديلر. ائلين روح وروانينا شادليق وطرب جالايرديلار وشادياناليقلاري قورو يوردلار. چنگيلرين كره- ناسي نين گور هاواسي و((سحر اوخوماغي)) نين هيجانلي كوشولتوسو تازا ايلين چاتماسيني ائلين تقويمسيز جماعتينه چاتديريردي. چنگيلرين نقاره- سيندن يوكسه لن سس، طوي شنليكلري نين باشلانماسيني داغغينيق وسس چاتار يئرده اولمايان چادرلارا يئتيريردي. گلينلر حجله يه گئتمه دن ائوين اودونون اطرافيندا فيرلانير وعائله نين چؤره- گيني بئللرينه باغلار وآتا ائوي اوجاغيني اؤپمك اوچون باش اييب سجده ائديرديلر، بورادا چنگيلر ((آنا خداحافظ)) نغمه سيني گؤنول جوشدوران آهنگله اوخوياندا گؤزلر سئوينج ياشلاريندا اوزوردو . . .))
فرود بونلارين هاميسيني گؤردو وهاميسي ايله ياشادي وبوتون غملرينده شريك اولدو. عاشيقلار: بيرليكده اولان طايفا وبوسون ياريم قرنيده قاركيمي ارييب سو اولانلار وزمانين قومساللاريندا ايتيب باتانلار. بير يوخا چيخميش نسل وحتا چنگيلردن داها ايتيب باتميش، كؤچري حتا ائلين اؤزوندن داها چوخ كؤچري، مهاجر درمهاجر. بو سازوسؤز اوستادلاري نين گليب گلمه سي ايله قشقايي موسيقيسي قات- قات گئنيشلندي. اونلار ائل ايچينده اريديلر وموسيقيلري قشقايي موسيقيسي ادبياتي نين بير قولو اولدو. عاشيقلار خسرو، آهنگيلريني، گرايليني، باش گرايليني واونلارجا آيري آهنگلري، داستانلار وروايتلر گتيرديلر. ائله بير روايتلر كي، بوتون قافقاز. قافقاز آشيري تورك سويلولاردان توتموش تا آناتواو. توركمنستان، وحتا مغولستان تاسيبري تاتارلاري ايله اورتاقلاشا ايدي. اونلار قشقايي قورومونون موسيقيسيني اله آلديلار، روايتلرين وداستانلارين، عاشيق غريب وصنم، كوراوغلو، شاه اسماعيل، طاهر وزهره، محمود ونگار . . . روايتلري وداستانلاريندا چكورا زخمه- لر ووردولار. او سازكي سون اون ايللردن بويانا يوخا چيخدي. اوندان سونرا كماني. كمانچانين سيمينه چكديلر ودالينجادا آرشه ني ويولونا وزخمه- ني تارا توتوشدوردولار. هاميسي اريدي سو اولدو. هم اؤزلري. هم ناغيللاري وهم ده سازلاري. بيرنئچه لري عؤمورلرينين سونوندا شيرازين حلبي آباديندا، ائودن چوخ آلونكه اوخشايان ائولرده ياشاديلار ودونيادان گئتديلر.
اونلارين سونوجوسو عاشيق اسماعيل جعفرنيا- ايدي 1374ده شيرازين اطرافيندا فلاكت حالدا اؤلدو. وعاشيقلار سلاله سيندن داود نكيسا ايدي كي سون نفسلريني هاماشسيز وآداشسيز ائل ده چكيردي بؤيوك بيرسيرا پرده ده، بئلي ايكي قات بير قوجا ملكلر سيماسيندا سه تار الينده كونول آليشديران آهنگلرايله طوفان قوپاردي وهاميني حيرته ولذته غرق ائتدي. او تيپ قوجالاردان كي جوانلاري ديزه كؤچدورور. آغارميش توكلردن بير اكليل آلني اوسته وار ايدي. هنرقصري چوخ اوجا- ايدي. آدي داوود وگنيه سي نكيسا ايدي . . . بوتون طايفالارين اونون شاگردليگينه و بؤيوكلوگونه باش ائيمكدن باشقا چاره لري يوخ- ايدي. جماعت نكيسانين نغمه لريني دينله مكده طاقتسيز ايديلر. هركس هريئرده ايدي اوزونو اونون سه تاري نين سسيني دينله مگه ياخينلاشديردي. سورولرين گؤزتچيلري ده سورولريني بوراخديلار ودينله مگه گلديلر. اوزون بارماقلاري وكؤنول اوخشايان زخمه لري ييرتيجيلارين عؤمرونه سون قويدو . . . مغاملاري، شيوه لري وآهنگلري خانلا چوبان، كلانترله رعيت ويول قورويانلار يول كسه ني تسليم و اويوشماغا وادار ائتدي. هامي عبادت وغلامليقدا دايانيب دوردولار وباشقا اوخويانلار، ايستي وجاذبه لري سسلر ايله . . . ((او غرور وغيرت يارادان سسلركي يوردون هيجرانيندا واوردان كؤچمكده رذيل وغصه لي اولموشدورلار. چاغلايان چايدان اينجه بير آرخ قالميشدي. اينجه بير آرخ كي گاهدان زمزمه سي ائشيديلردي)). و فرودبونلارين هاميسيني گؤرموش، هاميسي- ايله ياشاميش وبوتون كدرلريني بؤلوشموشدور وساربانلار ويوخسول دوه گودنلر، نئي چالانلار واوخويانلار وروايلر قشقايي موسيقي سينين آيري بير بوداغي ((گؤروشي)) لهجه سيله دانيشان وقشقايي نين باشقا لهجه لريندن فرقلنن بير بؤلومو. بوبولومون آروادلاري وقيزلاري بوتون قشقاي بؤيوكلري آراسيندا نغمه كارليغين جوازيني ائتديكلري حالدا، ياشاييشي بوتون آشاغي بؤلوكلركيمي چتينليك وزورلا باشا آپاريرديلار وشاهميرزا تايي گؤرونمزتاراوستادي كيمي اؤز نئيي- ايله هاميني جادو ائديردي. ايستر خان وايستر رعيت اولور اولسون بيرقات كؤينك ايدي، لاكين داغا- دره يه حكومت ائديردي. ائلين هنرلي چاليقي چيسي يوخسول گؤروندوگو حالدا ديرسكلري وديزلري نين سوموكلري ايتي خنجر كيمي پالتاري نين كهنه پارچاسيني ديديب ائشيكه چيخيردي. دؤرد دانا ئوندمسيز ياماق كوهنه كت شلواريني بزه ييردي. كهنه مكلي گيوه لري نين سونرادان سالينما گون پنجه سي وار ايدي. دوگمه سيزياخاسينا قيفيل سنجاق وورموشدو . . . شاهميرزانين آجيناجاقلي دورومو اولدوغو حالدا كؤنوللر وجانلار دونياسينا حاكم ايدي.
فرود بونلارين هاميسيني گؤردو وهاميسي ايله ياشادي وهامي غملرينه اورتاق اولدو. و آفتاب آديندا گؤنش كيمي بير قادين، ويلان ومجنون بير اوخويان كي سسي نين سحري ايله ائلي حئيران ائديردي. كدري ائل كدري ايدي كه تازادان ائله قاييتسين. ياشايشين تصويري ايدي ياشايشدا و گؤزگوسو گؤزلرده! آفتابي – سسيني واؤزونو- هم ايچديلر وهم سوموردولار، اوراجاق كي هرنغمه- دن وهرحياتدان بوشالدي، هركسدن وهرنه دن محتاج، هاميدان يالقيز، هاميدان پناهسيز، گون قاباغيندا قورولموش چمنلر كيمي وسونوندا افتخار زيروه سينده وبوتون گؤنلريني اونونلا واونون سسيله گئچميشه تاپشيران خانلارين گؤز اؤنونده اريدي، پوچا چيخدي وزمانا قووشدو. عينا ائلين اوتاقلاري وچمنلري كيمي كه قورو وداغينيق ناله- لردن باشقا هئچ نه يي يوخ ايدي . . . چؤله دؤنموشدو، آت ايلخيلاريندان داها خبر يوخ ايدي، قويونلار اسكيلميشدي. يئرده قالان چاليلار ايكي هفته ني ده اؤده مزديلر، توپراغي سوسلاشيب، يئري بوته دن سيلكينيب، چمن قورويوب واوت آمانسيز قاليب. گؤنش اؤزولوگؤنده چمنزار ايدي ياشيل ورنگي، چمنزار چمنزارليقدا، لاكين ائلين چمنزارلاري قورود وطراوتين ايستردي. منيم فروغوم، گل چمنزارا . . . منيم گؤنشيم!
فرود بونلارين هاميسيني گؤردو وهاميسي ايله ياشادي وبوگون ائلدن قالان فراقلارين، ائلدن ايراقليق، زمان ومكاندان اوزاقلاشان ائل زماندا حل اولموش وگئديركي تاريخدن ده سيلينسين وفرود بوگؤن كاغاذ اوسته گلمه ميش دردوغملري وكدرلري ايله هله ده وار وهله ده سروانلارين، عاشيقلارين وچنگي لرين سينه سي نعره چكير. افسوس كي بوايل هميشه نعره چكميش وهله ده چكير!
فرود هله ده وار. او ائلين يادگاري دير. او ائلين صنعتكاري دير. عاشيقلار، ساربانلار وبعضا چنگيلر اولماياندا اوائلين موسيقي وفرهنگ راويسيدير. بوتون كدري ايله بوينوندا آغير يوكو وار. او زمانه طوماريني ييغميش وسومويونو ازميش بير فرهنگين روايتچيسيدير. اوبير بوجاغا سيغينديغي حالدا بير نعره دير. بيرسس سيز نعره- سينده. بوتون عاشيقلارين، بوتون چنگيلرين وبوتون ساربانلارين، ماه پرويزين آفتابين، فرامرز ونكيسانين نعره سي، بوتون چوبانلار، مهترلر، بيچينچيلر. بالتاچيلار.
فرود هله ده وار. او ائلين يادگاري دير. او ائلين صنعتكاري دير. عاشيقلار، ساربانلار وبعضا چنگيلر اولماياندا اوائلين موسيقي وفرهنگ راويسيدير. بوتون كدري ايله بوينوندا آغير يوكو وار. او زمانه طوماريني ييغميش وسومويونو ازميش بير فرهنگين روايتچيسيدير.
ائلين يوخسول فعله لري قوبولارا قويلانميش چمنلردن كنگر چيخانلار وكتيرا سيغانلار. فرود عين سس سيزليكده باغيرتي دير. لاكين هانسي قولاغينان اونون باغيرتسيني ائشيتمك اولور؟ آغزيندا گؤزونده تيكان او قيشقيرير:
((من بوياشيل باغي گؤز ياشيله سووارميشام نه دن گؤلشني اؤزگه لرين تيكاني منيم اولسون(گرايلي شعريندن بير فراز))
فرودون باغيرتيسي ائل چمنليكلرين نين باغيرتسيدير. جوشان بولاقلارين وعظمتلي شكارگاهلارين قورويوب تيكانليغا چئويريلمه سيدير. آيا بوباغيرتيلارگئچيب گئدن آغيرايللرين، ساتيلميش وآپاريلميش بيرفرهنگينين باغيرتيلاري دگيل؟
آغير ايل ايدي. گؤي بولودسوز ويئرياغيش سيز- ايدي. هرسحر آچيلاندا رحميسيزگؤنش پارليردي وهرغروب چاتاندا آي اوتانمازجا ايشيلديردي. ائل آداملاري اولدوزلارين گؤلوشمه سيندن جانا گلميشديلر. بولوددان آغلاماق ايسترديلر، آيين وگؤنون ايشيغيندان بئزيكميشديلر. بولود ايسترديلر. قارا وتوتغون بولود. گئجه چولقانميش آغير وآمانسيز بولودكي جواهر دوغورسون وگوهر سپسين. آداملار اوزاق افقلري، اوجا داغلاري وآچيق چؤللري گؤرمكدن بئزيكمشديلر.
((من بوياشيل باغي گؤز ياشيله سووارميشام نه دن گؤلشني اؤزگه لرين تيكاني منيم اولسون(گرايلي شعريندن بير فراز))
سيس (دومان) آرزيسيندا ايديلر. قالين وشبنم ايله دولو سيس. بلكه داغين وچؤلون سيماسيني اؤرته وباخيشلاري اوتانماز پاريلتيدان قوروسون. آغاجلارين باري چپلاق بوداقلاري ارچالانميش قابيقلاري ايله ياغيش تمناسيندا اوقدراگيلديلركي سينديلار . . .)) آيا فرودون بوگونكو حكايتي او آغيرايللرين حكايتي دير؟ آيا فرودون باخيشي بوتون ايشيقليقلاردان ال اوزموش ووجودونون ياريم -چيلاق بوداقلاري ياغيش تمناسي ايله ايكي قات اولموشدو.
آيا داغين قاري هله اريمه ييب؟ آياكهريزين سويونا ال آپارماق ممكون اولاسي دگيل؟ آيا هله ده يوغوردو پيچاقلا كسيرلر؟ . . .
آيا هله قيشلاقلار دورود؟ قيشلاق دئمه بيرجان بئجه رن بهشت. گول وياشيلليق ايله بزه نميش دؤزلوكلر دورور؟
شور شيرين كوللار، بركتلي داغ اتكلري (ياماجلار) يئر بادامي كوللاري ايله اؤرتولو . . . قيشلاق يوخ. بلكه آچيلميش كرامتلي بيرسفره- ايدي قوچلارا، ماراللارا، آهولارا وتيهولارا، سورولره وسورو قورويانلارا، دوه يه وسروانا وهاميدان چوخ قويونا وچوبانا.
آيا هله ده آتلار آز تاپيلان ومشهور سويلاريله
((خرسان، نسمان، وزنه، شراك و . . .)) دورورلار؟ آتلار اؤرك آلدادان وجور به جور ((آغ، قيزيل، زرين، كهر، قره كهر، كرند، سمند، ايلق و . . .)) وآلينلاريندا خيرداجا خاللارلا. آدينا قشقه دئيلن خاللار وقشقايلي نين خوش اقباليق وجاه وجلال نشانه سي ايدي . . .)) آيا هله ده يايسيز ايللر وقيشسيز ايللر. اوايللركي تكجه باهار وپاييزي واريدي، زمرد باهارلار وساري قيزيل پاييزلار . . . آيا هله ده ائلين زوربالاري نين سورولري اوبيري لرين سورولريندن باشدادير؟ ايلخاني سورولري گوللو- اوتلاقلي يئرلرده اوتلوردولار. قورغون عطيرلي اوتلاريندان، يايلاغين شنبله ليله سيندن وقيشلاغين جاشيريندن يئيرديلر.
بولاغين وقناتين دورو سويوندان ايچيرديلر. شاد- شن كؤك وقووراق ايديلار. اؤز اوبيريسي نوعلرينه، فقير عائله لرين توكو تؤكولموش واونلارين تؤكونتولريني يئينلره بنزه ميرديلر.
دوغروسو ائلين باشيندان نه لر آشدي؟ قشقه يه و قاشقاييليا نه گلدي؟ فرودا نه لر اؤلدو؟ ائلين ساده حكومتي گئتدي، ائلين عرف وعادتي پوزولدو، قانون وانظباط گلمه دي. ايلاتي ياشايشين اويوشماسي پوزولدو، عجيبه قاتما قاريشيقليق اولدو. سؤزون سونو . . . كؤچون آخر دفعه سي اونون ان آغيري وآيغيريسدير. آغرليق مهم دگيل اونون اويوشمازليغي اذيت ائديردي . . .
بودا قشقاي سوادسيز شاعري محزونون شعريندن بيرتيكه:
قارلي داغلارين ياماجيندان قاينايان سولار، سئيلاب كيمي عؤمورومون نخليني يودو آپاردي، داها بولاقلاردان سو جوشمور. تدبير ايشه گلمير اونودا تقدير آپاردي! ساقي دولدور ايستر بولانليق اولسون، ايستر دورو. فلك جوربورتمه دن سن چاليش جوبورت. دونيا يئيلاغا بنزه ر، انسان گئچييه واجل قوردا . . . نقل قوللار بوتونلوكله محمد بهمن بيگي دن دير. او قهرمان دؤيوشچو ائل آداميله آديم به آديم درد چكديي او شئيي گؤردوكي ائل اونو گؤرمك فرصتينده دگيلدي. بوتون روايتلر اوندان دير حتا اونلاركي ساييلا بللنمه ميشدي وبوتون بيلديريلر قشقايين چئويك چنگاوري فرود گرگين پورداندير.
بو دويغولار، حسرتلر ونيسگيللرله جوشوب چاغلايان يازي، محمد رضا درويشي نين قلمي ايله يازيليب وماهور درگي سي نين 12-نجي ساييندا 1380-نجي گؤنش ايلي درج ائديلميشدير.