س. حاتملوی
آذربایجان ملی- دموکراتیک مبارزه سینده سون گلیشمه لری بهانه ائده رک
بیرینجی حیصه
…
چوخ اگیلن گؤورموشم اگیلمه‌ین باشلاری
سولار دورولدو گؤردوک دیبینده داشلاری
عنوانینی دگیشدی دوننین آلقیشلاری
نه‌یه دگیشمه سین، آخی دونیا فیرلانیر
…
ابدی‌نی دونیادا من ابدی سانمادیم
بیر آتشه توتوشدوم مین آتشه یانمادیم
بت‌لر گلدی ده گئتدی بیرینه اینانمادیم
نه‌یه اینانمالییام، آخی دونیا فیرلانیر
…
بختیار وهابزاده
گیریش
بیر استکان سودا فیرتانا قوپارانلار!
سون زامانلاردا بیر نئچه جنوبی آذربایجانلى وطنداشیمیزین آراسیندا باشلانان قلم مجادله‌سی و بو یازیشمالارین یاواش- یاواش مدنی بیر مباحثه‌دن اوزاقلاشماسی و دوشمانجاسینا دوام ائله‌مه‌سی و بعضی دیگر خوشا گلمه‌ين مباحثه‌لر، آذربایجانلیلار و ایراندا یاشایان تورکلرين واختينى و گوجونو آلماقدادیر.
وطنپرور آذربایجانلیلار و ایران تورکلری اورک آغری‌سیله بو مباحثه‌لری ایزله‌ییرلر.
بو مباحثه‌لرده بیر طرفدن ملتیمیزین تاریخی‌نین افتخارلی صحیفه‌لری دانیلیر و ملی مبارزه تاریخیمیزین بعضی پارلاق مقاملارینا خور باخیلیر؛ «آذربایجان» سؤزو، «ر» و یا «ذ» حرفی ایله یازیلسین دئیه، گولونج مباحثه‌لر اورتایا آتیلیر؛ یازیلان مطلبلرین مضمونو نه اولورسا اولسون، فارسجا یازانلار خاين دیلر دئییلیر؛ هر کس دیلیمیزی تورکی دیلی یوخ آذربایجان دیلی آدلاندیرسا «استالینیست»دیر دئییلیر و بیر حالدا کی «اورتادا نه فول وار و نه یومورتا» آذربایجانین تورپاقلاری‌نین اؤلچوسو اوچون ملی مبارزه‌میزه هئچ دخلی اولمایان قلم مجادله‌سى تحمیل اولونور.
دیگر طرفدن ده بیر عده آذربایجانلی و ایران تورکونون بوتون دگرلی فعالیت و چالیشمالارینا رغما اونلاری ایرانین گیزلی پولیس اورقانلارینا باغلاماق چابالارینا شاهید اولوروق.
بو مباحثه‌لرین هر ایکی طرفینده ده منیم تانیدیغیم وطنپرور آذربایجانلیلار، ائلى‌نین و ملتى‌نین قایغی‌سینی چکن انسانلار واردیر. تانیدیغیم بو انسانلارین صداقتلرینه و ملی- دموکراتیک مبارزه‌میزه اینانجلارینا هئچ شبهه‌م یوخدور. یالنیز هر زامان اولدوغو کیمی بورادا دا بولانلیق سودان بالیق توتانلار اورتالیقدا «علم گزدیرمک» اوچون یاخشی میدان تاپیبلار. بو صلاحیت‌سیز آداملار، «آذربایجانلی» و «تورکی» قارشی قارشی‌یا قویماقلا، اخلاق نورم لایندان اوزاق اولان، هالای چکمک ايله آکادمیک بحث‌لری گوبودجاسینا خیاوان اورتاسینا آپاریرلار. بو اویونلار آذربایجان ملی حرکتینه یاراشمازدیلار.
بو بحث‌لرین بو شکیلده دوامی، آذربایجان ملتی‌نین آغیر شرطلر آلیتیندا فارس شوونیزمینی تمثیل ائدن اسلام جمهوری‌سی و اوپوزیسیون پالتارینا گیرن معین دایره لر ایله اؤلوم- دیریم ساواشیندا، ملی فعال‌لاریمیزی شوونیست‌لرین اؤنونده گولونج ائدیب و یالنیز دوشمنین خدمتینده اولا بیلر.
بو سونو و نتیجه‌سی بللی اولمایان مباحثه‌لرده، آذربایجان ملتی غایب‌دیر. چونکی بو مباحثه‌لرده اشتراک ائدن وطنداشلاریمیزین سایی -هر ایکی طرفده- بیر الین بارماقلارینین سایی سیندان آرتیق دئییل. بو وطنداشلاریمیزین بعضی‌سی یاشادیقلاری اؤلکه‌لری و کیچیک محیط‌لرده گونده‌لیک مبارزه‌یه دخلی اولمایان مباحثه‌لری، اؤلکه داخیلینده مرکب شرطلر آلتیندا گئدن مبارزه ایله دگیشیک سالیب و بئلهلیکله بیر استکان سودا فیرتانا یولا سالماغا چالیشیرلار. بو مباحثه‌لرده اشتراک ائدنلرین بعضی‌لری باشا دوشمورلر کی، آذربایجان ملی- دموکراتیک مبارزه‌سى‌نین قاباقدا گئدنلری‌نین، بیر وظیفه‌لری واردیر کی، بو وظیفه، اونلارین شخص‌لریندن داهادا بؤیوکدور. اونوتمایاق کی آذربایجان و بیزیم ملی غایه‌میز، بیزدن داهادا بویوکدور. بونلار بیلمه‌لی‌دیرلر کی، ملی مبارزه اونلار ایله باشلاماییب و اونلارین ملی مبارزه‌ده اولوب- اولمالاری ایله ده بو مبارزه دایانمایاجاقدیر.
بوتون بونلاری نظرده آلاراق اوخوجولارین بیر آز واختینی آلیب و ملی- دموکراتیک مبارزه‌میزین بو چتین گونلرینده معین موضوعلارا توخونماغی اؤزوم اوچون بیر بورج بیلیرم(1).
آذربایجان ملتینه اینانانلار و بو ملته افتخار ائدنلر، بو ملتین آدینی داشیماغادا لایق اولمالی‌دیرلار.
اؤز فیکیر و تشکیلاتلارینی زور ایله اورتایا آتماق و توتدوغو یولو ملتیمزین یگانه چیخیش و قورتولوش یولو کیمی قلمه وئرمک، ملی- دموکراتیک مبارزه‌میزین خئیرینه اولا بیلمز. باشقا فیکیرلری قارالاماق، باشقالارینین فیکیرلرینه سایقی دویماماق، ملی مبارزه میزین سیرالاریندا دایما «فارس نؤکری» و «گیزلی پولیس» آگنتی آراماق ملی مبارزه‌میزی «اولدوغوندان دا اولماز» ائده بیلر. بو دانیلماز بیر گرچکلیک‌دیر کی، بو گون بوتون نائلیت‌لره رغما، ملی- دموکراتیک مبارزه‌میز چوخ چتین گونلری کئچیرمکده‌دیر(2). بو آغیر گونلرده فارس شونیزمی‌نین بیرگه قووه لری ملی وارلیغیمیزی هر طرفدن مختلف کالیبرلی توپلار ایله یوغون آتشه توتموشدولار. بیر طرفدن فارس شونیزمینی تمثیل ائدن ایران اسلام رژیمی بوتون امکانلاری ایله او جمله‌دن ملی مبارزلرین آراسینا سوخدوغو آگنت‌لر واسیطه‌سیله، دیگر طرفدن فارس شونیزمی‌نین مختلف گؤرونتولرینی عکس ائتدیرن اسلامی رژیمین اوزدن ایراق اوپوزیسیونونون بیر بؤیوک حصه‌سی و فارس شونیزمی‌نین بؤیوک باشاریله آسیمیله ائتدیگی و اؤز ملتینه قارشی ایشه چکدیگی آذربایجانلیلار و ایران تورکلرینین بیر قسمی، ملی فعاللاریمیزین فعالیت دایره‌سینی داهادا داراتماغا چالیشیرلار.
بئله بیر دورومدا اوزون وعده‌لی مبارزه‌یه حاضیرلانان ملی فعال‌لاریمیز گرک تمکینله داورانیب و ملی مبارزه‌ده مختلف آخیملارا سایقی گؤسترمکله، وار اولان قووه‌لردن داهادا یاخشی فایدالانسینلار.
آذربایجانین ملی فعال‌لاری بیلمه‌لی‌دیرلر کی « بو خمیر چوخ سو آپاراجاقدیر». غرب اؤلکه لرینین اؤز چیخارلاری اوچون ایران اسلام رژیمینه قارشی آپاردیقلاری مبارزه‌دن هیجانا گلیب و آکسیونیزمه قاپیلاراق ملی- دموکراتیک مبارزه‌میزین ماهیتینی نظرده آلمادان و بو مبارزه‌نین هله ایلک آددیملارینی آتدیغینی گؤرمه دن تلسیک شعارلار وئرمک و حرکت ائتمک، اولدوقجا تهلکه‌لی اولا بیلر.
بیر عده‌نین ادعالارینا رغما آذربایجان ملی حرکتینده مختلف باخیملار و آخیشلارین اولماسی بیر دانیلماز گرچکلیک دیر. بو و یا دیگر شخص و یا حتی جریانین ایسته‌دیگینه رغما بو باخیشلارین و آخیملارین وارلیغی بیر تصادف اساسیندا یارانماییب، بو و یا دیگر شخصین ایستگی ایله ده آرادان گئده بیلمز. عکسینه بو آخیملار و باخیشلار، ملی حرکتیمیزی زنگینلشدیریر و سون 65 ایلده آذربایجانلیلارین بیر ملت اولاراق ساغلام گلیشمه سینی عکس ائتدیریر.
آذربایجان ملی- دموکراتیک مبارزه‌سی‌نین ساغلاملاشماسی، غیر مدنی و غیر دموکراتیک شعارلار و سمبل‌لارین آزالماسی‌نین یگانه یولو، مدنی دیالوگ دیر. وطنپرور آذربایجانلیلار و ایرانین هر هانکی بؤلگه سینده یاشایان تورکلر بو دیالوگا قارشی اولانلار و بو دیالوگون یولونو هر آد آلتیندا اولورسا اولسون سد ائدنلره یوخ دئمه لیدیلر.
آذربایجان ملتینه (یا خود تورک ملتینه) اینانانلار و بو ملته افتخار ائدنلر، بو ملتین آدینی دا داشیماغا لایق اولمالیدیلار.
بو خمیر چوخ سو آپاراجاقدیر! اؤز ملتلرینه اینانمایانلار ؛ جدی و اوزون وعده‌لی مبارزه‌نین عوضینه هاردانسا بیر «معجزه» گؤزله ینلر!
آذربایجانلیلارین و ایراندا یاشایان تورکلرین ملی- آزادلیق مبارزه‌سی داشلی- چانقیللی یوللاردان کئچیر و بو مبارزه‌نین گئدیشاتی هئچ ده راحات اولمایاجاقدیر. آذربایجانلیلارین ملی حقلرینی الده ائتمه‌لری (هر فورمدا اولورسا اولسون) یالنیز و یالنیز ایللر بویو آغیر شرطلر آلتیندا گئدن بیر مبارزه‌دن سونرا باش توتا بیلر. بو مبارزه‌ده وطنپرور آذربایجانلیلار هر دوشماندان اؤنجه ئؤز ایچلرینده اون مینلر آسیمیله اولموش آذربایجانلی و ایران تورکی ایله قارشی- قارشی یا گله‌جکلر. بو مبارزه‌نی اوغورلا سونا چاتدیرماق اوچون ایناملی و قئییم دیزلی مبارزلر لازیم دير. مقصد بیرینجی نوبه ده خالقین باشی اوستوندن قرار وئرمک، بو و یا دیگر مبارزه یولونو مطلق ائله‌مک دئییل.
آذربایجان ملی فعال‌لاری و ایران تورکلری بیرینجی نوبه‌ده خالقین اؤز مقدراتینی معین ائتمک اوچون زمین حاضیرلامالی‌دیرلار.
بو ایش اوچون، بوتون آغیر شرطلره رغما مدنی تشکیلاتلار و پارتیالارین یارانماسی شرط دیر(3). ملی فعاللاریمیزین بیر چوخو هله ده مدنی تشکیلاتلارین یارانماسی‌نین اهمیتینی باشا دوشه یبلمه‌ییبلر(4). وطنپرور آذربایجانلیلار و تورکلر گرک انسان حاقلارینی قورویان، آذربایجان محبوسلارینین، قادینلارینین، گنجلرینین، یازیچی‌لارینین، ایشچی و زحمت آداملارینین ایستکلرینی مدافعه ائدن جمعیتلر، دینی و جنسل آزینلیقلارین حقلرینی مدافعه ائدن درنکلرین یارانماسی اوچون بوتون وار قووه‌لرینی سفربر ائتسینلر.
تاسفلر اولسون کی ملی حرکتیمیزه باغلی بعضی جریانلار ایران کیمی بیر اؤلکه‌ده ان بویوک ملت اولان آذربایجانلیلارین ملی آزادلیغینی اوشاق اویونو سانیرلار. بونلارین ایللر بویو یاواش- یاواش کؤکلو- دیبلی بیر مبارزه یولو ایله آزادلیغا دوغرو گئتمگه نه گوجلری و نه ده حوصله‌لری واردیر. بونلار جدی و اوزون مدت مبارزه‌نین عوضینه هاردانسا بیر «معجزه» گؤزله‌ییرلر. بو کیمی تیپلری هم ساغدا و همده سولدا گؤرمک اولار.
بیر طرفدن بو جریانلار و تیپلرین بعضی‌سی ملتی بؤیوک مبارزه اوچون سفربر ائتمک یئرینه هر هانکی اؤلکه نین ایرانا اردو چکمه‌سینی گؤزله‌ییب و بئلهلیکله «امیر بازاری یانسین، بیزه بیر دستمال قالسین» دئییرلر.
دیگر طرفدن بعضی شخصلر و جریانلار بیله- بیله و یا خود بیلمه‌دن آذربایجانلیلارین بؤیوک قیمتله الده ائتدیکلری «اؤزلرینه اینانماق» پروسئسینی دایاندیرماق ایسته‌ییب و ملتیمیزین خلاص یولونو یالنیز ایران اوچون چابا گؤسترن تشکیلاتلارین قویروغو اولماقدا گؤرورلر.
آذربایجان ملتی‌نین ملی آزادلیغا گئدن یولو باشقلارینا قویروق اولماقلا یوخ- فرق ائتمز ایرانین سیاسی پارتیالاری اولسون و یا خود باشقا دولت‌لر- اصلینده اؤز گوجونه اینانماقدان و بو گوجو یومروق کیمی بیر یئره توپلاماقدان کئچیر.
بو حاقدا بؤیوک ملی- آزادلیق مبارزه یولو گئدن کاتالان، باسک، ایرلند و س. ملتلردن اؤيرنمک لازیم دیر.
دوام ائده‌جک …
(1)- حؤرمتلی اوخوجولارا تقدیم ائتدیگیم یازی، اساسدا بیر نئچه ایل بوندان اول یازدیغیم «ملی مسئله و آذربایجان سیاسی تشکیلاتلارینین وظیفه سی» کتابچاسینا بنزه‌ر بیر حال و هوادا یازیلمیشدیر. حادثه‌لرین بیری او بیریسی‌نین اوستونه گلمه‌سی سبب اولدو کی یازیدا زامان- زامان معین دگیشیک‌لیکلر آپارام.
وطنداشلاریمیزین بیر چوخو حالا دا آذربایجان تورکی‌سینی اوخوماقدا چتینلیک چکدیکلرینه گؤره و بیرده اونلارین حوصله‌لرینی داها آرتیق زورلاماییم دئیه، اونو 19 حیصه‌یه بؤلمگه مجبور اولدوم. لاکن چالیشمیشام کی هر حیصه امکان داخلینده قیسا و مستقل بیر یازی کیمی اولسون.
«اگری اوتوروب، دوز دانیشاق»، ملی- دموکراتیک مبارزه میدانیندا – خصوصیله سون زامانلاردا- یارانان آتمسفر، بیر مدنی دیالوگ اوچون الوئریشلی دئییل. تاسفلر اولسون کی قارا یاخمالار، تهمت و افترالار بعضا سون سؤزو دانیشیرلار. اورک آغریسى ایله یازیلان بو سطیرلر کیمسه‌یه درس وئرمک و کیمسه‌نی آشاغیلاماق مقصدی ایله یازیلمامیشدیر. مقصدیم یالنیز آذربایجان و ایران تورکلرینین ملی- دموکراتیک مبارزه سینده اشتراک ائدن قووه‌لرین اورتاق فیکیرلر اساسیندا بیر آرایا گلمه سی دیر. یازیمین هر هانکی حیصه‌سیله راضی اولمایان وطنداشلاریمدان ایسته‌ییرم کی جاوابلارینی مدنی و یازیلی بیر فورمدا نشر ائدیب و بئلهلیکله بو آغیر آتمسفرین یوموشانماسیندا اشتراک ائتسینلر.
یازیمی آچیق سؤز سایتیندان باشقا الیمده اولان بوتون ایمیل گروپلارینا گؤنده ریرم. یازینین – هئچ بیر ال آپارمادان و گؤنده ردیگیم فورمدا- درج اولماسینی بوتون سایتلاردان رجا ائدیرم.
حؤرمتلی اوخوجولارین یازی حاقدا تام اولاراق معین تصورلری اولسون دئیه، اونون باشلیقلارینی آشاغیدا وئریرم:
گیریش
– جنوبی آذربایجان، ایران اؤلکه سی ایچریسنده بیر مستعمره دیر.
– آذربایجان ملی- دموکراتیک مبارزه سی بیر حقیقت دیر. بو حقیقته اینانماق لازیم دیر.
– آذربایجان ملی حرکتی بیر اسپکتروم دیر. آذربایجان ملی دموکراتیک مبارزه سینده اشتراک ائدن قووه‌لر.
– تورکچو‌لوک یوخسا آذربایجانچی‌لیق؟
– آذربایجان ملتی یوخسا تورک ملتی؟
– آذربایجان دیلی، آذربایجان تورکجه‌سی یوخسا تورک دیلی؟
– ایراندا پان ایرانیزم یوخسا پان تورکیسم وار؟
– ملی دموکراتیک مبارزه‌ده ملی پرچم و سیمگه‌لر.
– دموکراسی، انسان حاقلاری، قادینلار و ایشچی‌لر.
– آذربایجان ملی- دموکراتیک مبارزه سی‌نین بیر تاریخی و کئچمیشی وارمی؟
– 21 آذر قیامی، آذربایجان ملی حکومتی و آذربایجانلیلارین تراوماسی (Trauma) .
– آذربایجان و ایران تورکلرینین ملی حرکتی و ایراندا «ایرانلیلار» آدینا فعالیت گؤسترن تشکیلاتلار.
– آذربایجان ملی حرکتی‌نین نائلیتلری و چاتیشمامازلیقلاری.
– آذربایجان ملتی‌نین ملی آزادلیغینا مانع اولانلار کیملردیر؟
– میکرومحیط‌لرده یارانان تشکیلاتلار و بیزیم ملی غایه‌میز.
– تاکتیک لر و استراتژی‌میز. آکسیونیزم تهلکه‌لی اولا بیلر.
– ایالت- ولایت انجمنلری، آوتونومی، فدرالیسم، کنفدرالیسم، استقلال و ایکی آذربایجانین بیرلشمه‌سی، یوخسا اؤز گله‌جگینی تعیین ائتمک حاقی.
– ملی مبارزه‌ده اورتاق فیکیرلر و ایستک‌لر. یگانه یول مدنی دیالوگ دیر.
(2)- بو حاقدا بیر اؤرنک وئرمک ایسته ییرم: سون آیلاردا یئنی گاموح تشکیلاتی‌نین رهبرلرینین آغیر حبس جزاسینا محکوم اولمالاری و ایران اسلام جمهوری سی‌نین آذربایجان ملی فعاللارینا قارشی ترور اسدیرمه‌سی و باسقی‌سینا قارشی بوتون آذربایجان تشکیلاتلاری و ایراندا یاشایان تورکلرین درنک‌لرینین بیرگه پروتستی گؤزله‌نیردی. بو حاقدا بیر چوخ آذربایجان تشکیلاتلاری و ملی فعال لاریمیزین سکوتی تاسف اویالدیر. عجبا بو نلارا نه‌یی گؤزله‌ییرلر؟ سیاسی محبوسلاریمیزین حاقلاریندا مدافعه ائتمک بعضی‌لری اوچون «کسر شان» دیر‌می؟
(3)- یئنی گاموح تشکیلاتی نین آغیر شرطلره رغما ایراندا لگال فعالیته باشلاماسی بو حاقدا گؤزه‌ل بیر اؤرنک دیر. یئنی گاموح تشکیلاتی‌نین رهبرلرینین جسارتلی آددیملاری دوغرودان دا آلقیشلامالی دیر. بونلار بوتون تهلکه‌لره رغما چالیشدیلار ایران اسلام رژیمی‌نین بوینونا قویسونلار کی، آذربایجان تشکیلاتلاری لگال فعالیت ائله‌مک حاقینا مالک دیرلر.
(4)- سون زامانلار سورگونده یارانان آذربایجان قلم انجمنی‌نین یارانماسی و فعالیتی بو حاقدا آجی بیر تجربه دیر. بؤیوک آرزو و خوش امید‌لر ایله یارانان بو جمعیت اؤنجه فارس شوونیست لرینین آغیر تضییق و باسقی‌سینا معروض قالدی. ایندی ایسه بو جمعیت بیر پارا ملی فعاللاریمیزین واسطه سیله باسقی آلتینا آلینیمش دیر. ائله بیل کی، بو جمعیت داغیلسا آذربایجانلیلارین و ایران تورکلرینین بوتون پرابلملری چؤزوله بیله جکدیر. یئری گلنده یاخامیزا مداللار تاخیب زنگین تاریخیمیزدن و نه‌دن و نه‌دن دانیشیریق. آمما گؤز یاشی ایله یارانان بیر قلم انجمنینی داغیتماقدان دا چکینمه‌ییب و یئنه ده بو عرصه‌ده میدانی دوشمانا بوراخیریق. بوتون گناهلاری فارس شوونیزمی‌نين بوینونا آتماق اولماز. «آغاجی اؤز ایچیندن قورد یئیه‌ر» دئمیشلر. بو عرصه ده فارسلاردان اؤيرنمک پیس اولماز:
بهمن انقلابیندان سونرا توده چیلر ایله فدائیلر و س. گروپلار آراسیندان گئدن داوا- دالاشدان سونرا ایکی جمعیته بؤلونن «ایران یازیچیلار اتفاقی» (کانون نویسندگان ایران)، بیر نئچه ایل بوندان اؤنجه یئنه ده بیرلشمیش و بوتون چتین‌ليکلره رغما ایراندا بیرگه فعالیت ائتمکده دیر.
سورگونده فعالیت ائدن آذربایجان قلم انجمنيندن استعفا ائدن دوستلاردان بو انجمنه قاییتمالارینی ایسته‌میرم. خیر بو دوستلار باشقا بیر قلم انجمنینی یاراتسینلار و ایکی انجمن پارالل فعالیت ائتسینلر. فقط بو دوستلار باشقا بیر قلم انجمنی یاراتماغا تشبث ائتمه‌سه‌لر، اوندا اونلارا یالنیز دئمک اولار کی : «بایراق آلتیندان قاچماق» دردلریمیزین داواسی دئییل!