حسن راشدی
کئچن ایل (۱۳۹۰) بهمن آیی نین ایگیرمی سینده آذربایجان ادبیاتی نین تانینمیش سیمالاریندان اولان شاعیر، یازیچی، تدقیقاتچی و وارلیق درگی سی نین یازارلار هئیتی عضوو دوکتور میر هدایت حصاری ۸۲ یاشیندا فانی دونیانی ترک ائدیب ابدی حیاتا قووشدو.
بو دگرلی انسانین حاقّیندا طبیعی کی ، اینتئرنئت عالمینده چوخلو یازیلار یازیلدی و اونون یازدیغی و یاراتدیغی اثرلر ادبیات سئونلریمیزه تانیتدیریلدی ؛ آمما بیر مسئله هویت و وارلیغیمیزلا علاقه دار بیر نیسگیل درجه سی قدر اونون یاس مراسیمینده
منیم ذهنیمی مشغول ائتدی ؛ اودا بو قوجامان بیلگینیمیزه تهراندا و ” اکباتان ” شهرجیگینده قورولان یاس مراسیمی نین اونا لایق اولمادیغی و چوخ ضعیف حالدا و حتی اونون اوزون ایللر بویو و عؤمرونون سونونا قدر چالیشدیغی هدفله بئله فاصله له سی اولان یاس توره نی نین کئچیریلمه سی ایدی !
من اوزون ایللر و ۱۳۶۵ – جی ایلدن ، بو آلچاق کونوللو ، سون درجه نزاکتلی ، دیلیمیز و ادبیاتیمیز یولوندا یورولمادان چالیشان انسانلا مختلیف مجلیس و مکانلاردا ، اوزللیکله آردیجیل اولاراق “وارلیق ” دفترینده اوتوروب – دوروب و گؤروشموشدوم و اونون نه قدر مدنی بیر انسان اولاراق ادعاسیزجاسینا و سس سیز – سمیرسیز تدقیقات آپارمالاری نین و چالیشمالاری نین دا شاهیدی اولموشدوم آمما نه ایسه بو مجلیسین بئله کئچیرلمه سی منی چوخ کدرلندیردی !
بیرینجیسی ،اونون یاس مراسیمی خبری نین چوخ گئج یاییلماسی و ان آزی من کیمیلره یالنیز بیر گون قاباق اودا آخشام چاغی چاتماسی ایدی کی ، بو خبرین گئنیش سویه ده یاییلماسینا امکان وئرمه دی و چوخلو ادبیاتچیلاریمیز و میلّی وارلیغیمیز یولوندا چالیشانلاریمیزین یا بو مراسیمین قورولماسیندان خبرلری اولمادی و یا قاباقدان او گونه و باشقا برنامه لره واخت آییردیقلاریندان بو مجلیس ده اشتراک ائده بیلمه دیلر و مجلیس ،انتظاردان آز ادبیاتچی ، اوزللیکله گنج میلّتچی لریمیزین اشتراکی ایله سونا چاتدی .
ایکینجی مسئله ، مجلیسده اشتراک ائدنلرین یوزده سکسنی ( %۸۰ ) من تانیدیغیم وارلیق مجله سی نین تحریریه هئیتی و یا آنا دیلیمیزده چالیشان باشقا درگی و نشریه مسئولآری و کیتاب مولّیف لری و یازار ، شاعیر ، تدقیقاتچی و فعاللار ایدیلر ؛ طبیعی کی ، من تانیمادیقلاریمدا رحمتلیک عالیمیمیزین یاخین دوستلاری و یا اقربالاری اولاردی کی ، تورک اولدوقلارینا هئچ بیر شک و شوبهه قالمازدی ، بو آرادا تورکجه بیلمه ییب بو مجلیس ده اشتراک ائدنلرین سایی یوزده دؤرد – بئش دن آرتیغا کئچه بیلمزدی ، لاکین یاس مراسیمی ، فارسجا دانیشان بیر آپاریجی الینده ایدی کی ، مجلیس اشتراچیلاری نین ترکیب و دورومونو نظره آلاراق مجلیسیده سوسقونلوق یاراتماقدان باشقا هئچ بیر هنر ارائه ائده بیلمیردی ؛ بو بیر حالدا ایدی کی ، همین بو تهراندا و کئچن آیلاردا ادبیاتچیلاریمیزین آتا و یا آنالاری رحمته گئدن یاس مراسمیلرینده هم چوخلو یاشلی و گنج ادبیاتچیلاریمیز اشتراک ائتمیشدی و هم مراسیم ، فعال و گنج لریمیزین مهارتلی و آنا دیلده آپاریجیلیقلاری ایله مجلیسده درین تاثیرلر بوراخمیشدی .
اوچونجو و سونونجو مسئله داها اوزوجو اولاراق گنج نسلیمیزین اوستونده حتی منفی تاثیرده قویدو . آذربایجان ادبیاتیندا چوخ آدلیم و دونیا سویه سینده تانینمیش شخصیتیمیزین بیری ، فارس آپاریجیسی طرفیندن رحمتلیک عالیمیمیز میر هدایت حصاری حاقدا دانیشماغا میکرفون آرخاسینا دعوت اولدو کی ، متاسفانه اودا فارسجا چیخیش ائتدی و اؤز دیلینه و مدنیتینه وورغون اولویب بو یولدا چوخلو چتینلیکلر چکن شاعیر و عالیمیمیزین یاس مجلیسی بیر فارس یازار و شاعیرینه توتولان بیر یاس مجلیسی کیمی اودا چوخ ضعیف حالدا کئچیریلدی !
تاسف لر اولسون بو مجلیس ده فارس دیلینده دانیشان آپاریجی و فارس دیلینده چیخیش ائدن تانینمیش بیلگینیمیزدن باشقا ، یالنیز بیر نفر اورتا یاشلی بیر ادبیات ماراقلیسی ایکی اوچ بیت دن عیبارت بیر قیسا تورکجه شعر اوخویوب مجلیس باشا چاتدی بیر حالدا کی بو مجلیس ده ، رحمتلیک حصاری ایله حتی یاشداش اولان و یا یاشلاری بیر بیرلرینه یاخین اولان وارلیق یازارلار هئیتی عضوولریندن و یا باشقا تانینمیش شاعیر ، یازیچی و ادبیاتچیلاردان اشتراک ائتمیشدیلر و اونلاردان انتظار وارایدی میکروفون آرخاسینا کئچیب هئچ اولمازسا اؤز دویغولارینی و قیسا خاطیره لرینی بو رحمتلیک حاقّیندا سویله ییب ، دیلیمیز و مدنیتیمیز یولوندا چکدیکلری زحمتلری دیله گتیرسینلر ؛ آمما نه ایسه بو ساحه ده هئچ بیر پلان حاضیرلانمامیشدی . بئله بیر دوروم تجروبه سیزلیکدن و یا باشقا مسئله لردن مئیدانا گلمیشدیسه ده منیم خبریم اولمادی .
مجلیس ده اشتراک ائدن گنج لردن بو دورومو گؤره رک قوجامانلاریمیزین حؤرمتینه اعتراض سسلرینی چیخارمادیلار آمما من اونلارین اوزلرینده تاسف و کدر ایزلرینی آچیقجاسینا دویدوم .
اوزون ایللر بویو و چوخ چتینلیکلرله قارشی لاشیب دیلیمیز و ادبیاتیمیز یولوندا چالیشان ، وارلیق درگی سینده اؤنملی رولو اولان و اؤزوندن دوغما دیلیمیزده دگرلی اثرلر یادگار قویان رحمتلیک شاعیر ، یازار و آراشدیرماجی دوکتور میر هدایت حصاری یه اولو تانری دان رحمت ،اونون اقربالارینا دؤزوم و ادبیات سئورلریمیزه باش ساغلیغی دیله یه رک اونون اؤز الی ایله یازیلمیش و ” وارلیغین سسی ” سایتیندان گؤتورولموش بیوگرافیاسینی و اثرلرینی سیز عزیزلره تقدیم ائدیریک :
اؤز ترجمه حالیم
میر هدایت حصاری
من میرهدایت، میرحبیب اوغلو، حصاری ایران آذربایجانیندا بیر شاعر، یازیچی و تدقیقاتچی کیمی تانینمیش و بیر ژورنالیست، تورکولوق و فولکلورشناس کیمی ده فعالیتده اولموشام.
من ۱۹۲۹-جی ایل اوقتیابر آیی نین ایکی سینده (۱۳۰۸هجری شمسی ، مهرآیی نین ۱۰- ندا) آرازین قوزئی ساحلینده اولان جولفا شهرینده، ایرانلی بیر عاییله ده دونیایا گلدیم، ۸ یاشینا دک عاییله نین ایستی و محبت لی قوجاغیندا راحاتجاسینا عؤمور سوردوم. آنجاق ۱۹۳۷-جی ایلین پاییزیندا نه ایسه بیردن- بیره، خزان یئلی یوخ، بلکه حادثه لر قاسیرقاسی یورد- یووامیزی ووروب، داغیتدی.
آیری سؤزله دئسه ک، او گونکی ساوئت حکومتی او زامانا دک اونلارا تبعه اولمایان ایرانلیلارا اورادان چیخیب وطن لرینه قاییتماقلاری اوچون واقت تعیین ائتدی. آتام آز فورصت ایچینده ائو- ائشیگی دیری- دیمزینه ساتاراق حاضیرلانیب، ایرانا گئچمه یه مجبور اولدوق. او تایدان گئچنده آنامین قیزیل سیرقاسی، بویون باغینی و بیله زیکلرینی (قیزل آپارماق قاداغاندیر دئیه) الیندن آلدیلار. بو تایدا ایسه گتیردیگیمیز کیتابلاری هامیلیقجا ضبط ائتدیلر.
آتامین آتاسی میرباباسلطان علمداردا یاشادیغی اوچون بیزده بیر باشا اورایا گئتدیک. وطنه قاییتدیغیمیزا گؤره نهایت درجه سئویندیک. لاکین بو سئوینمک چوخ داوام ائتمه دی. چونکی بورادا اوزون ایللردن سونرا وطن لرینه قاییدان ایرانلیلار بیر هموطن کیمی یوخ، بلکه بیگانه لر کیمی قارشیلاندیلار. شاه رژیمی نین بوغونتولو شراییطنده اونلاری مهاجر آدلاندیراراق، اؤز طبیعی وطنداشلیق حوقوقونا مالک اولماقدان محروم ائتدیلر. شاه رژیمی بو آیدین فیکیرلی انسانلاری او زامان غفلت ایچینده یاشایان ایران وطنداشلاری اوچون زیانلی سایاراق اونلارا جوربه جور چتین لیک لر تؤرتدیلر. او جومله دن وطن عشقی ایله اوچان آتام شبهه لی آداملار کیمی هرگون گئدیب نظمیه ده اؤزونو گؤسترمه لی و معین بیر دفتری امضالامالی ایدی.
چونکی بو مهاجر دئییلن و روسلارا تابع اولماغا حاضیر اولماییب اؤز وطن لرینه قاییدان انسانلارین فیکیرلری بو تایداکیلارا گؤره چوخ آیدین و مترقی ایدی. اونلار شاه رژیمی نین ظولمکارلیغینی و خالقین بوغونتولو و فلاکت لی یاشاییشلارینی گؤردوکده ساکیت قالا بیلمیردیلر. اونلار بو تایلی وطنداشلاریندا ظولمه قارشی موبارزه حیسّینی اویادیردیلار. اونا گؤره ده مهاجرلیک عنوانی بؤیوک بیرگوناهکارلیق دامغاسی کیمی اونلارین آلینلارینا وورولوب و هر یئرده اونلارا تبعیض قاییل اولونوب، قیراغا قویولوردولار!
بو دوروم میللی حوکومت، غدار شاه رژیمی نین الی ایله قانا بویاناراق، دئوریلدیکدن سونرا داهادا گرگین لشدی. چونکی او مهاجرلر خالق کوتله لری نین آییلماسی نین و رژیم علیهینه باش وئرن موبارزه لرین اصلی باعث و بانی لری کیمی تانینیردیلار. اونا گؤره ده قولدور شاه و اونون منحوس رژیمی قانلی بیراینتقام آلماق قصدینه دوشدو. دئدیگیمیز حادثه نین ایلک گونلرینده شاهین موزدورلاری اله گئچن مهاحرلری و فرقه فعال لارینی وحشی لیک له اؤلدورندن سونرا (بعضا هله دیری ایکن) آرابالارین دالیسینا باغلایاراق خییابانلاردا سورودولر و جنازه لرینی ایسه هارایا آتدیقلاری، معلوم اولمادی. سونرالاردا اله گئچن لر یا اعدام اولدولار یا آیری اوزاق ایالت لره سورگون اولونوب، دیدرگین دوشدولر!
هرحالدا بیزیم علمداردا قالماغیمیز ایکی آیدان آرتیق چکمه دی. چونکی بیزیم آتا- بابا یوردوموز اولان کهریزیئکه ن (یازیلاردا یکان کهریز یازیلیر) قصبه سینده کی حاصارلی قوهوملاریمیز، بیزیم ایرانا گلدیگیمیزی ائشیتدیکده بیرگون گلیب آتامی راضی لاشدیراراق، بیزی کهریز یئکه نه کؤچورتدولر. بئله لیک له بیزیم طالعیمیز آیری بیر استقامت تاپدی. چونکی اگر بیز بؤیوک شهرلره گئتسه ایدیک، ترقی یوللاری بیزیم اوزوموزه آرتیق آچیق اولاردی. بیر حالدا کی یئکه نده او زامان حتتا بیر مکتب ده یوخ ایدی.
بوندان علاوه بورادا هئچ بیر ایش ده یوخ ایدی. آنجاق آل- وئر ائتمک اولاردی کی او دا چوخلو سرمایه (پول) ایسته ییردی. بئله لیک له بیر مدّت ائو اثاثیه لرینی ساتماقلا گئچیندیک. نتیجه ده گئت- گئده ائوده بوشالدی و عاییله نین ایقتصادی دورومو گرگین لشمه یه باشلادی. بئله لیک له من ده عاییله یه کؤمک لیک ائتمک اوچون ایشلمه لی اولدوم، او زامان کندین اهالیسی نین ایشلریندن بیری بو ایدی کی اونلارین بعضی لری یازدا « اورمو » – یا گئدیب، شهردن نیسیه مال گؤتوره رک کوردوستان کندلرینه چرچی لیگه گئدردیلر و پاییز اولدوقدا قازاندیقلاری پوللار ایله کنده قاییداردیلار. هر چرچی دسته سی ایکی نفر شریک و بیر آیلیقچی دئییلن، اوغلان اوشاغیندان تشکیل اولوردو. منی ده آتام عاییله نین خرجی نین آزالماسی و آز- چوخ دا اونون خرجینه کؤمک لیک اولماسی اوچون او دسته لرین بیرینه آیلیق چی وئردی.
بئله لیک له اون- اون بیر یاشلی، عاییله قوجاغیندا نازایله بؤیوموش و ایستی، سویوق گؤرمه میش بیر اوشاق بیردن- بیره چتین بیر شراییطده واقع اولدوم. گونده هئچ اولماسا ۲۰- کیلومتر پیاده گئتمک، گئجه لر یورغان، دوشک سیز قورو یئرده یاتماق و چرچیلره خدمت ائتمک، آتا، آنا، باجی و قارداشدان اوزاق، عاییله محبتیندن محروم اولماق، آسان ایش دئییلدی، لاکین تحمل ائتمه لی ایدیم.
بئله لیک له ایکی ایل تمام غوربتده یاشاییب، کوردوستانین داغ- داشلارینی قاریش- قاریش دولاندیم. دؤنه سی ایل، ۱۹۴۱-جی ایل (۱۳۲۰هجری- شهریور آیی) متفق لر ایرانا و روسلار ایسه، ایران آذربایجانینا گئچدیکده کوردوستاندا امنیت سیزلیک اوز وئردیکده کندلی لریمیز یئرلرینه قاییتماغا مجبور اولدولار. من ده اونلارایله قاییدیب، بیرده عاییله میزه قووشدوم.
۱۳۲۱- جی ایل (۱۹۴۲ – م ) کندین ایقتصادی دورومو داهادا آغیرلاشدیقدا عاییله میز خوی شهرینه کؤچدو. آتام آز سرمایه سی ایله کیچیک بیر توکان آچدی. لاکین عؤمورو وفا ائتمه دی ۱۳۲۲- جی ایل یازدان ۲۵- گون گئدن بیر مختصر خسته لیکدن سونرا، لاپ دوغروسو دوقتورسوزلوق و داواسیزلیق نتیجه سینده دونیادان کؤچدو. بیر آنانی ۴- صغیر اوشاغی ایله غوربت یئرده تک قویوب گئتدی. بئله لیک له عاییله میز خوی دا گئچینه بیلمه دیکده بیرده “یئکن ” ه قایتدی. آنام اورادا درزی ماشینینی ایشه سالماقلا او قیطلیق و باهالیق ایللرده جانیندان مایا قویاراق اوشاقلاری چتین لیک له ده اولسا گئچیندیریب، بؤیوتدو. آمما من عاییله یه تحمیل اولماماق اوچون هله ده غوربتده قالدیم. ۱۳۲۴- جو ایل ( ۱۹۴۵-م ) ۱۶- یاشیمدا ایکن آذربایجاندا شاه رژیمی نین علیهینه باشلایان قییامدا داوطلب اولاراق توفنگ گؤتوروب، فعالجاسینا اشتراک ائتدیم.
تحصیلاتیم باره ده:
اوشاقلیقدان علمه، تحصیله عاشیق اولدوغوما و قدرتلی حافظه مه رغما دونیانین گئدیشی و یاشایشین ناموناسیب لیگی منه مدرسه (مکتب) ماساسی دالیسیندا اوتورماغا امکان وئرمه دی.
لاکین گوجلو استعدادیم و هوشوما آرخالاناراق معلّیم سیز و مکتب سیز، اؤز یانیمدا اوخویاراق عالی تحصیلات آلماغا موفق اولدوم.
اوّلجه آلتینجی کلاس (ابتدایی) امتحانیندا متفرقه حالدا اشتراک ائدیب، بیرینجی روتبه ایله قبول اولدوم. سونراکی ایل یئنه ده متفرقه حالدا اشتراک ائدرک ۷،۸ و ۹ – جو کلاسلاری (سیکل اولی) بیر یئرده و دالیسی ایل ۱۰ و۱۱ – جی کلاسلاری (صینیف لار) بیر یئرده امتحان وئررک قبول اولدوم.
دؤنه سی ایل طبیعی ریشته سینده دیپلوم آلدیم بیر نئچه ایل سونرا مصلحت بئله اولددو کی ریاضی ریشته سینده ده امتحان وئررک ریاضی دیپلومودا آلدیم. بونلارین هامیسینی معلّیم سیز اولاراق اؤز یانیمدا اوخودوم.
۱۹۶۴- جی (هجری ۱۳۴۳) ایلده اینگیلیس دیلینده لیسانس معادل لی مدرک آلدیم. ۱۹۷۷- جی ایلده لوندونون معتبر دانشگاهلاری نین بیریندن مکاتبه یولوایله، یول و تیکینتی ریشته سینده موهندیس لیک (اینجینئرلیک) مدرکی آلدیم. بیر نئچه بینادا قاییردیم. لاکین ادبیاتا بسله دیگیم عشق و علاقه نتیجه سینده او ایشه دوام ائتمه ییب، ادبیاتلا ایلیشدیم.
بونودا قئید ائدیم کی، ۱۳۲۸- جی ایل اوردو سئرویسینه داخیل اولوب، ۱۳۶۱- جی (۱۹۸۲- م ) ایل ۳۳- ایل خدمت ائتدیکدن سونرا سرهنگ لیک (آلبای) درجه سی ایله متقاعد اولدوم.
خدمتیمین سون ۱۱- ایلینی اوردونون مخابرات والکترونیک فاکولته (دانشکده) سینده اوستادلیق مقامیندا اولدوم. لاکین او ۳۳- ایلین خاطره لرینی و امنیت تشکیلاتلاری ایله نئجه ال به یاخا اولوب و گئچیردیگیم تهلیکه لی گونلر باره سینده یازماق اوچون نئچه جیلد کیتاب لازیمدیر.
۲۰۰۴-جو ایل مای آییندا باکی دا «آذربایجان اونیورسیته تی» طرفیندن فخری دوقتورلوغا لاییق گؤروندوم.
شاعیرلیگیم حاققیندا:
ایلک شعریمی ۸- یاشیندا ایکن دئدیم. لاکین کیمسه دن تشویق گؤرمه دیکده، داها دالیسینی توتمایاراق، اونوتدوم. آمما ۱۸- یاشیندا بیرحادثه اوزره دوباره شاعیرلیگ عالمینه قاییتدیم. اوحادثه بو ایدی:
۱۳۲۵ ( ۱۹۴۶- م )– جی ایلده ایران آذربایجانیندا، بیرایل حاکمیتده اولان، میللی حکومت و دئموکراتیک حرکت لر، غدار شاه رژیمی نین الی ایله داغیلیب، اوره کلرده تزه گوجرمکده اولان اومود غونچالاری آچیلمامیش، سولدولار. آغیر، بوغونتولو، ضد تورک سیاستی وطنیمیزین اوستونو بورودو. بو زامان من ده کنده قاییتدیم. شاه رژیمی آذربایجانلیلاردان قانلی اینتقام آلدی. منیم کیچیک اوره گیم بو حادثه دن گؤینه ییردی. بو میللی و دئموکراتیک حرکتین بو آسانلیق ایله داغیلماسینا اینانا بیلمیردیم.
او ایل قیش سوووشوب یازگلیب چؤللر یاشیل مخمل گیئیم لرینه بوله نیب، داغ- دره لر قان رنگلی لاله لرله بزه ندیگی زامان بیر، نئچه تای توشلاریملا چؤله گئتمیش ایدیک. بو زامان یولداشلاریمدان بیریسی بو بیربیت شعری اوخودو:
داغیلدی مجلس میللی اورک لر قالدی نیسگیللی
بو بیر بیت شعر او شراییطده منی ترپتدی. اورگیم جوشا گلدی. او بیتی بئله تاماملادیم.
خوش آوازلی شیرین دیللی بولبول لال اولدو دوستان
بو ایش منیم اوره گیمی سرینلدیب، وجده گتیردی. بیردن طبعیم بولاغی جوشلانیب آخدی. ائله اورادا ۲۰-۳۰ بیت شعر همان وزنده و همان مضمون و موضوعدا قوشوب، اونا آرتیردیم. اوره گیمده اولان دردلریمی و شاها نسبت قلبیمده کی نفرت لری و آزادلیق یولوندا چالیشیب، قوربان اولان شخصیت لرین آدینی رژیمین جنایت لرینی، خلاصه اورگیمده اولان دردلرین هامیسینی او ایلک شعریمه تؤکره ک اوره گیمی بوشالتدیم.
شاعیرلیک ذووقونا مالک اولدوغومو کشف ائتدیکده آز قالاکی روحوم بدنیمدن چیخیب پرواز ائتمک ایسته ییردی.
یولدا گلرکن قوشدوغوم شعری عاشیق هاواسی ایله اوخویاراق، آیری بیر عالمده سئیر ائدیردیم. ائوه گلدیکده اؤزومو بیرخلوت یئره چکیب، قلم- کاغاز الیمه آلیب او شعری کاغاز اوسته گتیردیم. دال با دال موختلیف موضوعلار باره سینده شعر قوشوب یادداشت ائدیردیم. ایلک شعریمه نه ایسه اؤز کیچیک آدیمی (هدایت) تخلوص قرار وئردیم (سونرالار بیلدیم کی، بو تخلوص ده هم گئچمیشده و هم ایندی آیری شاعرلرده واریمیش) آمما ایلک شعریمین طالعی ده تعجب لو و عیبرتلی اولدو:
یاز سووشوب، یای گلدیکده ایش تاپیب، پول قازانیب، عاییله یه کؤمک لیک ائتمک اوچون تبریزه گلدیم. بیر زامان «سردری»- ده تزه چکیلمکده اولان دمیر یول ایشینده ایشله دیم. بیر زامان دا تربیت خییابانیندا بیرموسافرخانادا شاگیرد اولدوم. بیرمددت ده بئکار قالدیم. بیرگون خییاباندا ایکی مامور منه ظنین اولاراق «دژبان» دفترینه جلب ائدیب، همیشه جیب لریمده دولاندیردیغیم تورکجه یازدیغیم شعرلری چیخاردیب باغیشلانماز گوناه سندلری کیمی ماسانین اوستونه توکدولر. ایلک شعریم چوخ مفّصل اولدوغونا گؤره اوّلجه اونو اوخودولار. اوخودوقجا ووردولار. بیر ووروب، بیر اوخودولار!
سورقوچونون باشی نین اوستونده اولان: باشی، دؤشو زینقروولا دولو شاهین شکیلی و اونون آلتیندا ایری خط ایله یازیلان، شاهی آللاه ایله بیر سویه ده قویان «خدا- شاه- میهن» شعاری هرشئیی آیدینلادا بیلردی. بئله نکی شراییطده شاها توهین ائتمک، رژیم ایله مخالفت ائتمک، خصوصی ایله شعریمده گتیریلن بعضی آدلار و جان یاندیرمالار بیرطرفدن ده مهاجر اولماغیم منی محکوم ائتمگه، حتتا اعدام اولماغیما کفایت ائدردی (بونو سورقوچو اؤزو دئدی)
بئله لیک له منی یورولموش و ازیلمیش حالدا حبس خانایا سالدیلار. صاباحیسی یئنه گلیب منی سورغو اوتاغینا آپاردیلار. اگر او شعرده تخلّصومو گتیرمه سه ایدیم اوشعری تاپدیغیمی ادعا ائده بیلردیم. لاکین اوندا اولان (هدایت) ،تخلّصو دانماق یئری قویمامیشدی. یئنه ده سورغو و وورغو باشلاندی. بو آرادا نه ایسه سورغوچو اوتاقدان ائشیگه چیخدی بیر آن بئینیمه چاخدی کی، اگر او شعری گؤتوروب، آرادان آپارسام آرتیق منیم علیهمه بیر مدرک قالماز. جلد یئریمدن سیچراییب، او ایکی صحیفه نی قوپارتدیم. لاکین هر نه باخدیم گیزلتمگه یئر تاپمادیم. تر- تله سیک آغزیما قویوب اوددوم. لاکین چوخ چتین لیک له بوغازیمی یارا- یارا آشاغی گئتدی !
سورغوجو گلیب او کاغازلاری گؤرمه دیکده قیللی قابانا دؤندو. تله سیک حالدا بور- بوجاغی فرشین آلتینی گزدی.
قضیه نی بیلدیکده اوستومه یومولدو. بیر آیری افسر ده کؤمگینه گلیب ایکی یاندان یورولونجا ووردولار. سونرا منی اؤلومجول حالدا سورویه- سورویه زیندانا قایتاردیلار.
لاکین بوایشین خبری مندن قاباق زیندانا چاتمیش ایدی. اونلار دؤوره می آلدیلار هم تحسین ائتدیلر هم ده قضیه نین نه جور اولدوغونو سوروشدولار. آمما من سکوت ائتمکدن سوایی بیرچاره گؤرمه دیم.
بو زینداندا اولان ایکی جوان (بیری نین آدی پرویزی ایدی) منه چوخ جان یاندیریردیلار. اونلاری رحمتلیک ابراهیمی نین قبری اوسته گول قویاندا گؤروب، توتموش ایدیلر.
هرحالدا ظاهرا او قضیه نین او افسرلرین اؤزلری اوچون ده مسئولیتی اولدوغو اوچون یا هانسی بیر سببه، داها آچیب، آغارتماق ایستمه دیلر. چونکی اوندان سونرا کیمسه داها گئچمیش تؤهمت لر باره سینده مندن سورغو ائتمه دی. کؤتک و اشکنجه ده قورتاردی. آنجاق او بیری اهمیتی اولمایان شعرلریم باره ده سوروشدولار. سونرا منی نظمیه یه تحویل وئردیلر. ۱۰۰- گون تامام محکمه سیز زینداندا قالدیم نهایت آپاریب، همشهریمیز اولان بیرقهوه چیه (هرواقت ایسته سه لر تحویل وئرمک شرطیله) تحویل وئره رک التزام آلیب، بوراخدیلار. بئله لیک له ایلک شعریمین طالعیی بئله اولدو.
بو ایش نئچه ایل منی شاعیرلیکدن آییردیسا، لاکین چوخ چکمه دن گیزلی- آشکار شعرلر دئمگه دوام ائتدیم. هر نوع شعر قالیبیندا، عروض و هیجا و حتتا سربست و بعضا ده ابداعی فورملاردا شعر دئدیم.
من شاعیر اولدوغوم حالدا، تانینمیش بیرناثرکیمی ده فعالیتده اولموشام، ایندییه دک (۲۰۰۵میلادی) ۲۲۵۰ تورکجه و فارسجا چئشیتلی و تحقیقی مقاله لریم، ایران مطبوعاتیندا (بعضا تورکیه، آذربایجان جمهوریتینده و آوروپادا) چاپ اولموشدور. من بو ایشه عاشیغام و سون نفسیمه دک قلم چالیب، شعر قوشاجاغام.
مطبوعاتدان علاوه رادیو و تئلویزیادا دا چیخیشیم اولموشدور. ۶۷-۱۹۶۴-جی ایللرده گرگان دا اولدوغوم زامان گرگان رادیوسونون علمی پروقرامی نین حاضیرلاماسی و اجراسی منیم عؤهده مه قویولموش ایدی. تهراندا ایسه ایران تئلویزیاسیندا مطلب لر یازیب، چیخیش ائتمیشم. او جومله دن ایران کیتابخانالاریندا اولان تورکجه ال یازما کیتابلاری تانیتماقدا تقریبا ۱۰۰- پروقرام حاضیرلاییب، اجرا ائتمیشم کی اونلارین چوخو سحر شبکه سی نین (برون مرزی) یاسیمای آذری شعبه سیندن یاییلمیشدیر.
مطبوعاتداکی فعالیت لریم:
وارلیق ژورنالی ایله ایلک گونلر و ایلک قدم لریندن امکداشلیق ائتدیکدن علاوه، ایندی ده اورادا رداکسیا عضوو کیمی چالیشدیغیما گؤره فخر ائدیرم. وارلیق ژورنالی بیزیم تاریخیمیزده بؤیوک بیر حادثه و اؤنملی بیر دؤنوش نوقطه سیدیر. بو باره ده بحث ائتمک اوچون کیتابلار یازیلیب و یازیلاجاقدیر. اودورکی داها آرتیق دانیشمایاراق سایره فعالیت لریمه اشاره ائدیرم.
منیم مطبوعاتلا امکداشلیغیم تهراندا نشر اولان مشهور ساتیریک روزنامه سی اولان توفیق روزنامه سی ایله باشلاندی. کیهان روزنامه سی نین قول- بوداقلاری ایله امکداشلیق ائتدیگیم حالدا کیهان هوایی طرفیندن نشر اولان «اوره کدن- اوره گه یول» ضمیمه سینی و اوندان سونرا همان مؤسسه طرفیندن نشر اولان «یول» ژورنالی نین تمل داشینی قویماقدا رحمت لیک پروفئسور حمید محمدزاده و اسماعیل هادی جنابلاری ایله ایشتراک ائتدیم. سونرا ایران میللی گاز شرکتی نین اورقانی اولان« ندای گاز » ژورنالی نین باش رداقتوری و اجرا مدیری کیمی فعالیت ائتدیم و نفت وزارتخاناسی طرفیندن نشر اولان « مشعل » روزنامه سی نین (سونرا ژورنال اولدو ) علمی و بعضا ایقتصادی سئرویسی نین رداقتوری ایدیم. بونلاردان علاوه اونلارجا روزنامه و درگی لرله ده، مقاله وئرمک له، قلم چالیب امکداشلیق ائتمیشم.
فولکلورشناسلیق حاققیندا:
اوشاق چاغیندان فولکلورا عاشیق ایدیم. ائویمیزه گلن هرقادینین اتگیندن آسلاناراق ناغیل یا تاپماجا دئمگی خواهیش ائدردیم. حافظه مین یاخشیلیغینا گؤره هامیسینی دا یادیمدا ساخلاردیم. سونرالار اونلاری کاغاذ اوسته گتیرمگه چالیشدیم. اونلارجا بو باره ده مقاله لر یازدیغیمدان علاوه ۷۰۰- صحیفه لیک حجمی اولان بیرآذربایجان فولکلورو عنوانلی اثریم و « آذربایجان فولکلورونون آوروپاداکی ایزلری آدلی » بیر آیری کیتابیم دا ایندییه دک چاپ اولموشدور. بونلاردان علاوه آذربایجان فولکلورونون ایکینجی و اوچونجو جیلد لرینی ده چاپا حاضیرلامیشام.
چاپ اولموش کتابلاریم:
۱- عاشیقلار مجلیسی
۲- شاهنامه منظوم ترکی
۳- خاقانی شروانی(ترجمه)
۴- گونشسیز گونلر (شعر دیوانی)
۵- آذربایجان فولکلورو ( بیرینجی جیلد)
۶- قصه های شیرین آذربایجانی و مشابهات آنها در اروپا
۷- تذکره ساقینامه سرایان آذربایجان
۸- تورکجه قدیم طبی کیتابلار ( ۱۱،۱۰،۸- جی عصیرلر)
مطبوعاتدا آردیجیل حالدا چاپ اولان کتابلاریم:
۱- بشقاب پرنده دروغ بزرگ قرن بیستم
۲- پیامی از فضا (علمی تخیلی)
۳- کوچ مکاتب هنری
۴- ماهواره از دیدگاه علم
۵- قدم نو رسیده مبارک
۵-قصه های شیرین خمسه نظامی ( به نثر)
۶- قصه یوسف و زلیخا ( به نثر)
۷- کنت مونت کریستو ( ترجمه و تلخیص)
۸- آموزش اینترنت
۹- سیاحت نامه محمد امین افندی در آسیای میانه (ترجمه)
۱۰- شهریار شهریاران
۱۱- ترجمه منظوم حیدر بابا به فارسی
۱۲ داستانهای کوتاه (ترکی و فارسی)
۱۳- خلاصه داستانهای شکسپیر ( ترجمه)
۱۴- سیری در کتاب دده قورقود
۱۵- داستانهای کوراوغلو قهرمان میللی آذربایجان (ترجمه)
۱۶- آنچه باید والدین بدانند
۱۷- از سومر تا آتروپاتن
۱۸- روز شمار تاریخ (۳ – جلد)
۱۹- عناصر شیمیائی چگونه کشف شدند(ترجمه)
۲۰- ایلام
۲۱- احمد و خاتون
۲۲- علی و مرجان
چاپا حاضیرلانمیش کتابلاریم:
۱- فضولی نین ممدوحلاری
۲- فضولی نین بیبلیوگرافیاسی
۳- محمد امین رسول زاده نین ایرانداکی فعالیت لری
۴- درخلوت ساقی
۵- گنجینه شگفتی ها
۶- مجموعه مقالات (مقاله لر توپلومو) ۱۰ جلد
۷- تاریخچه سینما
۸- آذربایجان فولکلورو ( ۲-جی و ۳- جی جیلد)
۹- کیچیک حکایه لر مجموعه سی ( ۲ جیلد)
۱۰- اسکی پروتو تورکلرین تاریخی
۱۱- حافظ و شعرای آذربایجان
۱۲- ایراندا تورکجه ال یازما کیتابلار ( ۴ جیلد)
۱۳- صفی الدین ارموی و آثارش (ترجمه)
۱۴- چاپ اولمامیش شعرلر (۲- جیلد)
۱۵- دده قورقود کیتابینی اینجلیه ک
۱۶- فارس دیلینده تورک سؤزلری
۱۷- تاریخ سومر
۱۸- تاریخ ایلام
۱۹- رد پای فولکلور آذربایجان در اروپا
۲۰- گؤزو یولدا قالانلار
۲۱- آلبان و آتروپاتن
۲۲- مشاهیر آذربایجان ( ۲ جیلد)
۲۳- یاشاییشدان یارپاقلار
۲۴- خالق ناغیللاری
۲۵- آتالار سؤزو
۲۶- تاپماجالار
۲۷- دئییم لر
۲۸- داستانهای کوتاه (مجموعه)
۲۹- تورک قادینلاری تاریخده
چاپ اولموش مقاله لریمین سایی:
۱- وارلیق درگیسی ۶۴
۲- فاراد درگیسی ۳۲
۳- اورکدن، اورگه یول (کیهان هوائی) ۵۰
۴- یول درگیسی ۳۵
۵- طلوع زندگی درگیسی ۳۵۲
۶- مجموعه لرده و کیتابلاردا ۵۷
۷- ندای گاز درگیسی ۲۹۵
۸- مشعل درگیسی ۳۶
۹- کیهان روزنامه سی(قدیم مدیریت دؤوری) ۳۴۱
۱۰- کیهان هوایی و کیهان سال ۲۶
۱۱- کیهان فرهنگی ۳۳
۱۲- قورولتایلاردا چیخیشلار ۴۱
۱۳- مطبوعاتدا چاپ اولان ترجومه لر ۲۹
۱۴- چاپ اولان شرح حال لار ۷۹
۱۵- فولکلور باره ده مقاله لر ۲۸
۱۶- رادیو و تئلویزیوندا چیخیشلار ۱۶۰
۱۷- مهدآزادی (فروغ آزادی) ۴۳
۱۸- نوید آذربایجان ۲۱
۱۹- اختر روزنامه سی ۱۳
۲۰- موختلیف نشریه لرده چاپ اولان مقاله لر ۱۹۸
۲۱- سایر نشریه لر ۲۵۹
تورک دونیاسی ادبیاتچیلاری آنسپکلوپدیاسی ۴۵۰ (چاپ اولماقدادیر)
سایر نشریه لرین آدلاری:
سهند- اسلامی بیرلیک – امید زنجان- فخر آذربایجان- تورک ادبیاتی (استانبول) – اینجه صنعت و ادبیات (باکو) – ادبیات _ (باکو) – یول (باکو) ( آدیم چکیلمه میشدیر)- کؤرپو- دان اولدوزو (اصفهان) – چیچک- آوای اردبیل- بهار زنجان- علمی (و بهداشت محیط زیست)- وارلیغین سسی (سوئد) ائل دیلی و ادبیاتی – پیک آذربایجان – آذری درگیسی- صابر ادبی انجمنی نشریه سی- دنیای جوان- اؤیرنجی- چاغری- یارپاق – همشهری- ندای ایران ، دانشگاهلارین داخلی نشریه لری و سایره لر…
حسن راشدي
۲۰/۰۱/۱۳۹۱
میرهدایت حصاری باره ده قایناقلار
۱- ادبیات اوجاغی، تبریز ۱۹۸۵، ص ۴۳۳
۲- جنوبی آذربایجان ادبیاتی آنتولوقیاسی، باکو ۱۹۸۸، ج ۳، ص ۲۹۳
۳- مرند وجلفا شاعری، مرند ۱۹۹۱، ص۱۳
۴- طلوع زندگی درگیسی، تهران ۲۰۰۱
۵- ایران تورک ادبیاتی آنتولوژیسی، ارزروم ۲۰۰۲، ج ۶، ص ۹۸-۹۶
۶- تورکیه دیشینده کی تورک ادبیاتلاری آنتولوژیسی، آنکارا – ۱۹۹۷، ج ۶، ص ۱۳۲-۱۲۵
۷- بین ییلین یوز شاعری، آنکارا- ۲۰۰۰، ص ۲۱۰
۸- جنوبی آذربایجان تورک ادبیاتیندا دموقراتیک ایدئالار مقاله لر مجموعه سی، باکو ۱۹۹۰
۹- جنوبدان سسلر، باکو ۱۹۸۷
۱۰- وارلیغین سسی، سوئد
۱۱- ائل دیلی و ادبیاتی، تهران ۲۰۰۳، ج ۶، ص ۴۵
۱۲- روزنامه فجر آذربایجان، تبریز، شماره ۳۲۰۹
۱۳- تورک دونیاسی ادبیاتچیلاری آنسیکوپدیسی، آنکارا ۲۰۰۴، ج ۵، ص ۱۳
منبع:
بای بک سايتی