جنوبی آذربایجان، ایران ئؤلکه سی ایچریسینده بیر مستعمره دیر!
سیف الدین حاتملوی
طالئیمه سن باخ!
دوشونجه لریم یاساق.
دویغولاریم یاساق
کئچمیشیمد ن سؤز آچماغیم یاساق.
گله جگیمدن سؤز دانیشماغیم یاساق.
آتا- بابامین آدین چکمگیم یاساق.
بابا دیاریم ایسه، پیتراق، پیتراق،
بیلیرسن؟
آنادان دوغولاندا بئله،
اؤزوم بیلمییه، بیلمییه،
دانیشاغیم دا یاساق ایمیش، یاساق!
ب. ق. سهند
معاصیر دؤرده آذربایجانلیلارین تهرانین آغالیغیندان قورتارماق اوچون ملی بیر حکومت یاراتماق تشبث لری، اوچ دفعه(۱) تهراندان گؤنده ریلن قوشونلارین واسیطه سیله قان دریاسیندا بوغولموشدور. بئله لیک له آذربایجان ملتی نین تهرانین آغالیغیندان قورتارماسی، بوتون قهرمانلیقلارا رغما هر اوچ دفعه ده مغلوبیته اوغرامیشدیر.
منجه آذربایجانلیلارین ملت لشمک پروسسی نین باشلانماسینین بیرینجی آددیملاری، مشروطیت انقلابی ایله آتیلمیشدیر(۲). دوغرودور کی مشروطیت انقلابی نین اساس آماجی آذربایجانلیلار اوچون بیر ملی حکومت یاراتماق اولمامیشدیر؛ آمما تبریزین، تهراندان گؤنده ریلمیش(۳) اردونون واسیطه سیله بیر ایله یاخین محاصره زامانیندا، تهرانا باغلی اولمایان بیر حکومتین یارانما ایده سی یاواش- یاواش شکیل تاپمیشدیر. تصادفی دئییل دی کی شیخ محمد خیابانی نین رهبرلیگی ایله یارانان آزادیستان و داها سونرالار سید جعفر پیشه وری نین رهبرلیگی ایله یارانان ملی حکومتلرین اساس کادرلارینی، مشروطیت انقلابیندا اشتراک ائده ن لر تشکیل وئرمیشدیلر.
هر حالدا تهراندا یارانان شورا مجلسی نین توپا باغلاماسیندان سونرا تبریز ده یارانان ملی مجلسی، کئچن یوز ایل ین عرضینده آذربایجان تورپاقلاریندا تهراندان آسیلی اولمایان بیرینجی ملی دولت کیمی حساب ائتمک اولار. بو حادثه نین ایلگینج طرفلرینده ن بیری، ئؤنجه «ملی مجلس» آدلانان بو اورگانین بیر پارا «سو تفاهم» لرین یارانماسینین ئؤنون آلماق اوچون آدینی دئییشیب و اونو «آذربایجان ایالت انجمنی» آدلاندیرماق دیر. دئمه لی مشروطیت عرفه سینده آذربایجانلیلارین آراسیندا دا تهران ایله مناسبت ین نئجه اولماسی حاقدا بیر پارا سؤز- صحبت لر وارایمش. یوخسا دوروب- دورار کن ملی مجلسین آدینی دئییشیب اونو نئیه ایالت انجمنی آدلاندیرماق گرک؟ خصوصیله کی «مجلس» آدلانان بیر اورگانین وظیفه و اختیارات دایره سی بیر «انجمن» ده ن داها گنیش اولمالیدیر.
ئؤلکه نین رسمی تاریخ چی لرینین یازیلارینا اینانساق، بو اوچ قالخیشین یاتیریلماسی، ایرانین «داخلی» پرابلملر کیمی گؤرمک لازیم دیر. لاکین هر طرف سیز انسانین عاغلینا گلن ایلک شئی بو اولا بیلر کی، بو «داخلی» پرابلمین حلی اوچون نئیه بو قدر غدارلیق، بو قدر آجیماسیزلیق، بو قدر قان توکمک و دار آغاجلارینین قورولماسی ایجاب ائتمیشدیر؟
تهرانین اردوسو تبریزین محاصره سینده، هفته لر و آیلار بو شهری توپ آتشینه توتوب و بو شهره گتیریلن ارزاق یوللارینی باغلاماقلا، بیر ایله یاخین شهر اهالیسینه آجلیق وئرمیشدیر. شاه اسماعیلین اردوسونون یئنیلدیییندن سونرا تبریزی اشغال ائدن عثمنانلی اردوسو، بو شهرین اهالیسی ایله بئله رفتار ائله مه میشدیر. سونرادا روس اردوسونون الی ایله اشغال اولان تبریز شهرینده،تهراندان گؤنده ریلن والی نین امری ایله بو شهرده و آذربایجانین دیگر شهرلرینده دار آغاج لاری قورولوب، آزادلیق سئور انسلانلار وحشیجه سینه شاققالانیب و آیاقلارینا نال چالدیریلمیش دیر.
بیر نئچه ایل سونرا شیخ محمد خیابانی نین رهبرلیگی ایله یارانان آزادیستان حکومتی نی آرادان قالدیرماق اوچون، تهراندان گؤندریلن قزاق بیرلیک لری، آذربایجانی یئنی ده ن اشغال ائدیب، اؤنجه رضاخان و سونرالار رضا شاه آدلانان آدامین سلطه سی دؤرورنده، بو دیاردان قورخونج انتقام آلینمیش و بیر زامانلار شرقین دروازه سی آدلانان آذربایجان، خرابه زارا چئوریلمیشدیر.
بیر نئچه ایل سونرا آزادلیق عشقی ایله یانان آذربایجانلیلار، یئنه ده قیام ائدیب و بیر ملی حکومت ین یاراتماسینی باشارمیشدیلار. سید جعفر پیشه وری نین رهبرلیگی ایله یارانان ملی حکومت، تهرانین مداخله سی اولماسایدی- بیر ایلین عرضینده گؤستردیگی کیمی- آذربایجان ملتینه معاصیر سویه لی بیر حیاتین یارانماسینا زمین حاضیرلاماغی باشارا بیله ردی. بو حکومتین مغلوبتینده ن سونرا آذربایجانا گیرن اردو، کندلرده و شهرلرده مثلی گؤرولمه یه ن قیرغینا، زوراکیلیغا و اؤزباشینالیغا ال قویموشدور. بو اردونون – و اونون ال آلتی لارینین- آذربایجانلی لارا قارشی اسدیردیک لری ترور و تؤره تدیکلری جنایت لرین مین ده ن بیرینی، ایکینجی ساواش دا ایرانی اشغال ائدن آمریکالی، انگلیسلی و قیزیل اردو منسوبلاری ائله مه میشدیلر.
هر اوچ قالخیش دان سونرا آذربایجانا گؤنده ریلن والی لر، مرکزی دولت ین ان غدار، ان گوبود و ان آنتی آذربایجان مامورلاری اولموشدولار.
بو سیاست لرین دوامی کیمی بهمن انقلابیندان سونرا باش وئره ن ایکی حادثه نی بورادا قئید ائتمک ایسته ییره م:
تبریزین بالاباغیندا یئرلشن جنوبی آذربایجانین یگانه اپرا- تئاتر سالونو اولان ارک بناسی نین بوتون آذربایجانلی ضیالی لارینین مخالفتینه رغما ییخیلماسی و اونون یئرینده تبریزلی لرین هر گون ایئنه کیمی گؤزونه باتان مصلی نی یاراتماق و سون ایل لرده آذربایجانلی لارین گؤزلری باخا- باخا اورمی گؤلونون قوروماسی و بوتون مخالفتلره قارشی بو قوروماغی دوردورماغا هئچ بیر اساسلی ایش گؤرمه ین تهران حاکمیتی نین، تهرانین آذربایجانا آغالیغینین آیدین نمونه لری دیلر.
آذربایجان فئدرال- دموکرات حرکتی نین صدری محمد آزادگر «مستملکله چی و مستمکله اولان ین سیماسی» آدلی مقاله سینده(۴) بو حاقدا یازیر:
“ایران جمعیتینده گرچک لره باخارکن، بو اؤلکه ده یاشایان (غیر فارس) ملت لرین مؤوقعنی، حاکیم اولان ملتین و مرکزی دؤلتین مؤوقعی ایله مقایسه ائده رکن، گؤره ریک کی ایراندا یاشایان ( غیر فارس) ملت لر، مرکزی دؤلتین مستملکه سی دیلر. بیر آندا اولسا بئله خیالیمیزدا سعدآباد ساراییندا ایکی الینین بارماقلارینی جیلیققاسینین جیبلرینه سوخان و باهالی تبریز فرش لرینین اوستونده آددیملایان محمد رضاشاهی (آذربایجان) ملی حکومتینه قارشی هجوم فرمانینی وئررکن جانلاندیرین. یئرلی اهالینی، مستملکه لرینده قیلینج دان کئچیره ن انگلیس لی و فرانسالی مستملکه چی لرده ن، بو شاهین نه یی اسگیک دیر؟ و یا خود خمینی نی و خامنه ای نی جماران ساراییندا، آذربایجان، کوردوستان، تورکمن صحرا، عربستان و بلوچستانا هجوم امری وئره رکن تصور ائدین.”
البته بعضی ملی فعال لاریمیزین دئدییی کیمی آذربایجان، باشقا بیر خارجی اردو واسیطه سیله اشغال اولونماییب. آذربایجاندا یئرلشن اردو، سپاهین حربی قووه لری، بسیجین میلیشیا سینین و اطلاعات اداره سینین منسوبلارینین بویوک حیصه سی آذربایجان اولادلاری دیلار. آمما نه یازیق کی بو حربی قووه لرین اساس وظیفه لري، آذربایجانلیلارا قارشی یارانان تهران آغالیغینی آیاق دا ساخلاماقدیر. بو حربی قووه لرین اختیاری، تهراندا اوتوران شوونیست، آریا پرست- پان شیعی و آنتی آذربایجان دایره لرین الینده دیر.
«تورک دموکراتیک پلاتفورم» ون سؤزچوسو مهران باهارلی، «آذربایجان دموکراسی کانونو» ایله آپاردیغی مکمل بیر مصاحبه ده بو حاقدا دئییر: ” آذربایجان، ایران نین داخلینده بیر مستعمره دیر. بوگون بئله، فارس الیتی ده، ایراندا تورک لرین و دیگر غیر فارس ملت لرین استعمارین دا دانیشیرلار(۵)”.
محمد آزادگر، یوخاریدا آدی گلن مقاله سینده بو حاقدا یازیر: ” یاخین دوستلاری غلامحسین ساعدی و رضا براهنی نین تاثیری نتیجه سینده ده جلال احد دئمیش دیر کی «آذربایجان ایرانین کولتورل مستملکه سی» دیر.”
ایندی گلین «ایری اوتوروب – دوز دانیشاق»؛ آذربایجانین تهرانین آغالیغیندان (مستملکه و یا ایچ مستملکه؟!!) قورتاریلماق زامانی گلمه میشدیر؟
دوام ائده‌جک …
(۱)- «خلق مسلمان» حرکتی نی تبریز ده و آذربایجانین باشقا شهرلرینده تاپدالاماق اوچون تهراندان حربی الیت قووه لرین گؤنده ریلمه سینی استثنا ائله مک شرطی ایله.
(۲)- آذربایجان ملتی نین یارانما پروسسی نین باشلانماسینی مشروطیت انقلابی ایله باغلاماق اصلینده دوغرو دئییل. بیر ملت نه زامان بیر ملت اولماغا باشلامیش اولور، بونو قطعیت له دئمک ممکن دئییلدیر. آذربایجانلی لارین بیر ملت کیمی فورمالاشماسیندا شاه اسماعیل خطائی ایله باشلامیش و قاجار دؤرونده دوام ائده ن آذربایجان تورپاقلاریندا جریان ائده ن حادثه لر، البته کی چوخ مهم رول اوینامیشدیلار. آمما آذربایجان ملتی نین تاریخینده – باشقا ملت لر کیمی- معین حادثه لر داها بویوک رول اوینامیش و بو ملت لشمک پروسسینین سرعتلنمه سینه سبب اولموشدور. مشروطیت حرکاتی اونا گؤره ده بیزیم ملتین تاریخیینده بویوک بیر یئره مالیک دیر.
(۳)- یاخشی اولار کی تهران واسیطه سیله اورگانیزه اولونموش اردو دان آد آپاراق. چونکی بو قوشونون بویوک بیر حصه سینی، کوردلر و حتی آذربایجاندا یاشایان معین ائللر تشکیل وئرمیشدیر.
(۴)- باخ! آچیق سؤز، آذربایجان فئدرال- دموکرات حرکتی نین اورگانی.
(۵) باخ! آذربایجان دموکراسی کانونی سایتی، مهران باهارلی ایله مصاحبه.