اشاره:
اوستاد ميرهدايت حصاری حاققيندا، اوستادين اؤزوندن آلديغيميز اؤتوبيوقرافيياسی، اولدوغوکيمی، وارليغين سسی نين اؤزل ساييندا،
حؤرمتلی اوخوجولاريميز اوچون درج اولونور!
من ميرهدايت، ميرحبيب اوغلو، حصاری ايران آذربايجانيندا بير شاعر، يازيچی و تدقيقاتچی کيمی تانينميش و بير ژورناليست، تورکولوق و فولکلورشناس کيمی ده فعاليتده اولموشام.
من 1929-جی ايل اوقتيابر آيی نين ايکيسينده (1308هجری، مهرآيی نين 10- ندا) آرازين قوزئی ساحلينده اولان جولفا شهرينده، ايرانلی بير عاييله ده دونيايا گلديم، 8 ياشينا دک عاييله نين ايستی و محبت لی قوجاغيندا راحاتجاسينا عؤمور سوردوم. آنجاق 1937-جی ايلين پاييزيندا نه ايسه بيردن- بيره، خزان يئلی يوخ، بلکه حادثه لر قاسيرقاسی يورد- يوواميزی ووروب، داغيتدی. آيری سؤزله دئسه ک، او گونکی ساوئت حوکومتی او زامانا دک اونلارا تبعه اولمايان ايرانليلارا اورادان چيخيب وطن لرينه قاييتماقلاری اوچون واقت تعيين ائتدی. آتام آز فورصت ايچينده ائو- ائشيگی ديری- ديمزينه ساتاراق حاضيرلانيب، ايرانا گئچمه يه مجبور اولدوق. او تايدان گئچنده آنامين قيزيل سيرقاسی، بويون باغينی و بيله زيکلرينی (قيزل آپارماق قاداغاندير دئيه) اليندن آلديلار. بو تايدا ايسه گتيرديگيميز کيتابلاری هاميليقجا ضبط ائتديلر.
آتامين آتاسی ميرباباسلطان علمداردا ياشاديغی اوچون بيزده بير باشا اورايا گئتديک. وطنه قاييتديغيميزا گؤره نهايت درجه سئوينديک. لاکين بو سئوينمک چوخ داوام ائتمدی. چونکی بورادا اوزون ايللردن سونرا وطن لرينه قاييدان ايرانليلار بير هموطن کيمی يوخ، بلکه بيگانه لر کيمی قارشيلانديلار. شاه رژيمی نين بوغونتولو شراييطنده اونلاری مهاجر آدلانديراراق، اؤز طبيعی وطنداشليق حوقوقونا مالک اولماقدان محروم ائتديلر. شاه رژيمی بو آيدين فيکيرلی انسانلاری او زامان غفلت ايچينده ياشايان ايران وطنداشلاری اوچون زيانلی ساياراق اونلارا جوربه جور چتين ليک لر تؤرتديلر. او جومله دن وطن عشقی ايله اوچان آتام شبهه لی آداملار کيمی هرگون گئديب نظميه ده اؤزونو گؤسترملی و معين بير دفتری امضالامالی ايدی.
چونکی بو مهاجر دئييلن و روسلارا تابع اولماغا حاضير اولماييب اؤز وطن لرينه قاييدان انسانلارين فيکيرلری بو تايداکيلارا گؤره چوخ آيدين و مترقی ايدی. اونلار شاه رژيمی نين ظولمکارليغينی و خالقين بوغونتولو و فلاکت لی ياشاييشلارينی گؤردوکده ساکيت قالا بيلميرديلر. اونلار بو تايلی وطنداشلاريندا ظولمه قارشی موبارزه حيسينی اوياديرديلار. اونا گؤره ده مهاجرليک عنوانی بؤيوک بيرگوناهکارليق دامغاسی کيمی اونلارين آلنيلارينا وورولوب و هر يئرده اونلارا تبعيض قاييل اولونوب، قيراغا قويولوردولار.
بو دوروم ميللی حوکومت، غدار شاه رژيمی نين الی ايله قانا بوياناراق، دئوريلديکدن سونرا داهادا گرگين لشدی. چونکی او مهاجرلر خالق کوتله لری نين آييلماسی نين و رژيم عليهينه باش وئرن موبارزه لرين اصلی باعث و بانی لری کيمی تانينيرديلار. اونا گؤره ده قولدور شاه و اونون منحوس رژيمی قانلی بيراينتقام آلماق قصدينه دوشدو. دئديگيميز حادثه نين ايلک گونلرينده شاهين موزدورلاری اله گئچن مهاحرلری و فرقه فعال لارينی وحشی ليک له اؤلدورندن سونرا (بعضا هله ديری ايکن) آرابالارين داليسينا باغلاياراق خييابانلاردا سورودولر و جنازه لرينی ايسه هارايا آتديقلاری، معلوم اولمادی. سونرالاردا اله گئچن لر يا اعدام اولدولار يا آيری اوزاق ايالت لره سورگون اولونوب، ديدرگين دوشدولر.
هرحالدا بيزيم علمداردا قالماغيميز ايکی آيدان آرتيق چکمدی. چونکی بيزيم آتا- بابا يوردوموز اولان کهريزيئکه ن (يازيلاردا يکان کهريز يازيلير) قصبه سينده کی حاصارلی قوهوملاريميز، بيزيم ايرانا گلديگيميزی ائشيتديکده بيرگون گليب آتامی راضی لاشديراراق، بيزی کهريز يئکه نه کؤچورتدولر. بئله ليک له بيزيم طالعيميز آيری بير استقامت تاپدی. چونکی اگر بيز بؤيوک شهرلره گئتسه ايديک، ترقی يوللاری بيزيم اوزوموزه آرتيق آچيق اولاردی. بير حالدا کی يئکه نده او زامان حتتا بير مکتب ده يوخ ايدی.
بوندان علاوه بورادا هئچ بير ايش ده يوخ ايدی. آنجاق آل- وئر ائتمک اولاردی کی او دا چوخلو سرمايه (پول) ايسته ييردی. بئله ليک له بير موددت ائو اثاثيه لرينی ساتماقلا گئچينديک. نتيجه ده گئت- گئده ائوده بوشالدی و عاييله نين ايقتصادی دورومو گرگين لشمه يه باشلادی. بئله ليک له من ده عاييله يه کؤمک ليک ائتمک اوچون ايشلمه لی اولدوم، او زامان کندين اهاليسی نين ايشلريندن بيری بو ايدی کی اونلارين بعضی لری يازدا«اورمو» – يا گئديب، شهردن نيسيه مال گؤتوره رک کوردوستان کندلرينه چرچی ليگه گئدرديلر و پاييز اولدوقدا قازانديقلاری پوللار ايله کنده قاييدارديلار.
هر چرچی دسته سی ايکی نفر شريک و بير آيليقچی دئييلن، اوغلان اوشاغيندان تشکيل اولوردو. منی ده آتام عاييله نين خرجی نين آزالماسی و آز- چوخ دا اونون خرجينه کؤمک ليک اولماسی اوچون او دسته لرين بيرينه آيليق چی وئردی.
بئله ليک له اون- اون بير ياشلی، عاييله قوجاغيندا نازايله بؤيوموش و ايستی، سويوق گؤرمه ميش بير اوشاق بيردن- بيره چتين بير شراييطده واقع اولدوم. گونده هئچ اولماسا 20- کيلومتر پياده گئتمک، گئجه لر يورغان، دوشک سيز قورو يئرده ياتماق و چرچيلره خدمت ائتمک، آتا، آنا، باجی و قارداشدان اوزاق، عاييله محبتيندن محروم اولماق، آسان ايش دئييلدی، لاکين تحمل ائتمه لی ايديم.
بئله ليک له ايکی ايل تمام غوربتده ياشاييب، کوردوستانين داغ- داشلارينی قاريش- قاريش دولانديم. دؤنه سی ايل، 1941-جی ايل (1320هجری- شهريور آيی) متفق لر ايرانا و روسلار ايسه، ايران آذربايجانينا گئچديکده کوردوستاندا امنيت سيزليک اوز وئرديکده کندلی لريميز يئرلرينه قاييتماغا مجبور اولدولار. من ده اونلارايله قاييديب، بيرده عاييله ميزه قووشدوم.
1321-جی ايل(1942 – م) کندين ايقتصادی دورومو داهادا آغيرلاشديقدا عاييله ميز خوی شهرينه کؤچدو. آتام آز سرمايه سی ايله کيچيک بير توکان آچدی. لاکين عؤمورو وفا ائتمدی 1322- جی ايل يازدان 25- گون گئدن بير موختصر خسته ليکدن سونرا، لاپ دوغروسو دوقتورسوزلوق و داواسيزليق نتيجه سينده دونيادان کؤچدو. بير آنانی 4- صغير اوشاغی ايله غوربت يئرده تک قويوب گئتدی. بئله ليک له عاييله ميز خويدا گئچينه بيلمديکده بيرده يئکه نه قايتدی. آنام اورادا درزی ماشينينی ايشه سالماقلا او قيط ليق و باهاليق ايللرده جانيندان مايا قوياراق اوشاقلاری چتين ليک له ده اولسا گئچينديريب، بؤيوتدو. آمما من عاييله يه تحميل اولماماق اوچون هله ده غوربتده قالديم. 1324- جی ايل(1945-م) 16- ياشيمدا ايکن آذربايجاندا شاه رژيمی نين عليهينه باشلايان قييامدا داوطلب اولاراق توفنگ گؤتوروب، فعالجاسينا اشتراک ائتديم.
تحصيلاتيم باره ده:
اوشاقليقدان علمه، تحصيله عاشيق اولدوغوما و قودرتلی حافظه مه رغما دونيانين گئديشی و ياشايشين ناموناسيب ليگی منه مدرسه (مکتب) ماساسی داليسيندا اوتورماغا امکان وئرمدی.
لاکين گوجلو استعداديم و هوشوما آرخالاناراق مؤعلليم سيز و مکتب سيز، اؤز يانيمدا اوخوياراق عالی تحصيلات آلماغا موفق اولدوم.
اولجه آلتينجی کلاس (ابتدايی) امتحانيندا متفرقه حالدا اشتراک ائديب، بيرينجی روتبه ايله قبول اولدوم. سونراکی ايل يئنه ده متفرقه حالدا اشتراک ائدرک 7،8 و 9 – جو کلاسلاری (سيکل اولی) بير يئرده و داليسی ايل 10 و11 – جی کلاسلاری (صينيف لار) بير يئرده امتحان وئررک قبول اولدوم.
دؤنه سی ايل طبيعی ريشته سينده ديپلوم آلديم بير نئچه ايل سونرا مصلحت بئله اولددوکی رياضی ريشته سينده ده امتحان وئررک رياضی ديپلومودا آلديم. بونلارين هاميسينی مؤعلليم سيز اولاراق اؤز يانيمدا اوخودوم.
1964- جی(هجری 1343) ايلده اينگيليس ديلينده ليسانس معادل لی مدرک آلديم. 1977- جی ايلده لوندونون معتبر دانشگاهلاری نين بيريندن مکاتبه يولوايله، يول و تيکينتی ريشته سينده موهنديس ليک (اينجينئرليک) مدرکی آلديم. بير نئچه بينادا قاييرديم. لاکين ادبياتا بسلديگيم عشق و علاقه نتيجه سينده او ايشه دوام ائتمه ييب، ادبياتلا ايليشديم.
بونودا قئيد ائديم کی، 1328- جی ايل اوردو سئرويسينه داخيل اولوب، 1361- جی (1982-م) ايل 33- ايل خدمت ائتديکدن سونرا سرهنگ ليک (آلبای) درجه سی ايله متقاعد اولدوم.
خدمتيمين سون 11- ايلينی اوردونون موخابرات والکترونيک فاکولته (دانشکده) سينده اوستادليق مقاميندا اولدوم. لاکين او 33- ايلين خاطره لرينی و امنيت تشکيلاتلاری ايله نئجه ال به ياخا اولوب و گئچيرديگيم تهليکه لی گونلر باره سينده يازماق اوچون نئچه جيلد کيتاب لازيمدير.
2004-جو ايل مای آييندا باکی دا «آذربايجان اونيورسيته تی» طرفيندن فخری دوقتورلوغا لاييق گؤروندوم.
شاعيرليگيم حاققيندا:
ايلک شعريمی 8- ياشيندا ايکن دئديم. لاکين کيمسه دن تشويق گؤرمديکده، داها داليسينی توتماياراق، اونوتدوم. آمما 18- ياشيندا بيرحادثه اوزره دوباره شاعيرليگ عالمينه قاييتديم. اوحادثه بو ايدی:
1325 (1946-م)– جی ايلده ايران آذربايجانيندا، بيرايل حاکميتده اولان، ميللی حوکومت و دئموقراتيک حرکت لر، غدار شاه رژيمی نين الی ايله داغيليب، اوره کلرده تزه گوجرمکده اولان اومود غونچالاری آچيلماميش، سولدولار. آغير، بوغونتولو، ضد تورک سياستی وطنيميزين اوستونو بورودو. بو زامان من ده کنده قاييتديم. شاه رژيمی آذربايجانليلاردان قانلی اينتقام آلدی. منيم کيچيک اوره گيم بو حادثه دن گؤينه ييردی. بو ميللی و دئموقراتيک حرکتين بو آسانليق ايله داغيلماسينا اينانا بيلميرديم.
او ايل قيش سوووشوب يازگليب چؤللر ياشيل مخمل گيئيم لرينه بوله نيب، داغ- دره لر قان رنگلی لاله لرله بزه نديگی زامان بير، نئچه تای توشلاريملا چؤله گئتميش ايديک. بو زامان يولداشلاريمدان بيريسی بو بيربيت شعری اوخودو:
داغيلدی مجلس ميللی اورک لر قالدی نيسگيللی
بو بير بيت شعر او شراييطده منی ترپتدی. اورگيم جوشا گلدی. او بيتی بئله تاماملاديم.
خوش آوازلی شيرين ديللی بولبول لال اولدو دوستان
بو ايش منيم اوره گيمی سرينلديب، وجده گتيردی. بيردن طبعيم بولاغی جوشلانيب آخدی. ائله اورادا 20-30 بيت شعر همان وزنده و همان مضمون و موضوعدا قوشوب، اونا آرتيرديم. اوره گيمده اولان دردلريمی و شاها نسبت قلبيمدکی نفرت لری وآزادليق يولوندا چاليشيب، قوربان اولان شخصيت لرين آدينی رژيمين جنايت لرينی، خلاصه اورگيمده اولان دردلرين هاميسينی او ايلک شعريمه تؤکره ک اوره گيمی بوشالتديم.
شاعيرليک ذووقونا مالک اولدوغومو کشف ائتديکده آز قالاکی روحوم بدنيمدن چيخيب پرواز ائتمک ايسته ييردی.
يولدا گلرکن قوشدوغوم شعری عاشيق هاواسی ايله اوخوياراق، آيری بير عالمده سئير ائديرديم. ائوه گلديکده اؤزومو بيرخلوت يئره چکيب، قلم- کاغاز اليمه آليب او شعری کاغاز اوسته گتيرديم. دال با دال موختليف موضوعلار باره سينده شعر قوشوب يادداشت ائديرديم. ايلک شعريمه نه ايسه اؤز کيچيک آديمی (هدايت) تخلوص قرار وئرديم (سونرالار بيلديم کی، بو تخلوصده هم گئچميشده و هم ايندی آيری شاعرلرده واريميش) آمما ايلک شعريمين طالعی ده تعجب لو و عيبرتلی اولدو:
ياز سووشوب، يای گلديکده ايش تاپيب، پول قازانيب، عاييله يه کؤمک ليک ائتمک اوچون تبريزه گلديم. بير زامان «سردری»- ده تزه چکيلمکده اولان دمير يول ايشينده ايشلديم. بير زامان دا تربيت خييابانيندا بيرموسافرخانادا شاگيرد اولدوم. بيرموددت ده بئکار قالديم. بيرگون خيياباندا ايکی مامور منه ظنين اولاراق«دژبان»دفترينه جلب ائديب، هميشه جيب لريمده دولانديرديغيم تورکجه يازديغيم شعرلری چيخارديب باغيشلانماز گوناه سندلری کيمی ماسانين اوستونه توکدولر. ايلک شعريم چوخ موفصل اولدوغونا گؤره اولجه اونو اوخودولار. اوخودوقجا ووردولار. بير ووروب، بير اوخودولار.
سورقوچونون باشی نين اوستونده اولان: باشی، دؤشو زينقروولا دولو شاهين شکيلی و اونون آلتيندا ايری خط ايله يازيلان، شاهی آللاه ايله بير سويه ده قويان «خدا- شاه- ميهن» شعاری هرشئيی آيدينلادا بيلردی. بئله نکی شراييطده شاها توهين ائتمک، رژيم ايله موخالفت ائتمک، خصوصی ايله شعريمده گتيريلن بعضی آدلار و جان يانديرمالار بيرطرفدن ده مهاجر اولماغيم منی محکوم ائتمگه، حتتا اعدام اولماغيما کفايت ائدردی (بونو سورقوچو اؤزو دئدی)
بئله ليک له منی يورولموش و ازيلميش حالدا حبس خانايا سالديلار. صاباحيسی يئنه گليب منی سورغو اوتاغينا آپارديلار. اگر او شعرده تخلوصومو گتيرمه سه ايديم اوشعری تاپديغيمی ادعا ائده بيلرديم. لاکين اوندا اولان (هدايت) تخلوصو دانماق يئری قويماميشدی. يئنه ده سورغو و وورغو باشلاندی. بو آرادا نه ايسه سورغوچو اوتاقدان ائشيگه چيخدی بير آن بئينيمه چاخدی کی، اگر او شعری گؤتوروب، آرادان آپارسام آرتيق منيم عليهمه بير مدرک قالماز. جلد يئريمدن سيچراييب، او ايکی صحيفه نی قوپارتديم. لاکين هر نه باخديم گيزلتمگه يئر تاپماديم. تر- تله سيک آغزيما قويوب اوددوم. لاکين چوخ چتين ليک له بوغازيمی يارا- يارا آشاغی گئتدی.
سورغوجو گليب او کاغازلاری گؤرمديکده قيللی قابانا دؤندو. تله سيک حالدا بور- بوجاغی فرشين آلتينی گزدی.
قضيه نی بيلديکده اوستومه يومولدو. بير آيری افسر ده کؤمگينه گليب ايکی ياندان يورولونجا ووردولار. سونرا منی اؤلومجول حالدا سورويه- سورويه زيندانا قايتارديلار.
لاکين بوايشين خبری مندن قاباق زيندانا چاتميش ايدی. اونلار دؤوره می آلديلار هم تحسين ائتديلر هم ده قضيه نين نه جور اولدوغونو سوروشدولار. آمما من سوکوت ائتمکدن سوايی بيرچاره گؤرمه ديم.
بو زينداندا اولان ايکی جوان (بيری نين آدی پرويزی ايدی) منه چوخ جان يانديريرديلار. اونلاری رحمتليک ابراهيمی نين قبری اوسته گول قوياندا گؤروب، توتموش ايديلر.
هرحالدا ظاهرا او قضيه نين او افسرلرين اؤزلری اوچون ده مسئوليتی اولدوغو اوچون يا هانسی بير سببه، داها آچيب، آغارتماق ايستمديلر. چونکی اوندان سونرا کيمسه داها گئچميش تؤهمت لر باره سينده مندن سورغو ائتمدی. کؤتک و اشکنجه ده قورتاردی. آنجاق او بيری اهميتی اولمايان شعرلريم باره ده سوروشدولار. سونرا منی نظميه يه تحويل وئرديلر. 100- گون تامام محکمه سيز زينداندا قالديم نهايت آپاريب، همشهريميز اولان بيرقهوه چيه (هرواقت ايسته سه لر تحويل وئرمک شرطيله) تحويل وئره رک التزام آليب، بوراخديلار. بئله ليک له ايلک شعريمين طالعیی بئله اولدو.
بو ايش نئچه ايل منی شاعيرليکدن آييرديسا، لاکين چوخ چکمدن گيزلی- آشکار شعرلر دئمگه دوام ائتديم. هر نوع شعر قاليبيندا، عروض و هيجا و حتتا سربست و بعضا ده ابداعی فورملاردا شعر دئديم.
من شاعير اولدوغوم حالدا، تانينميش بيرناثرکيمی ده فعاليتده اولموشام، ايندييه دک (2005ميلادی) 2250 تورکجه و فارسجا چئشيتلی و تحقيقی مقاله لريم، ايران مطبوعاتيندا (بعضا تورکيه، آذربايجان جمهوريتينده و آوروپادا) چاپ اولموشدور. من بو ايشه عاشيغام و سون نفسيمه دک قلم چاليب، شعر قوشاجاغام.
مطبوعاتدان علاوه راديو و تئلويزيادا دا چيخيشيم اولموشدور. 67-1964-جی ايللرده گورگان دا اولدوغوم زامان گورگان راديوسونون علمی پروقرامی نين حاضيرلاماسی واجراسی منيم عؤهده مه قويولموش ايدی. تهراندا ايسه ايران تئلويزياسيندا مطلب لر يازيب، چيخيش ائتميشم. او جومله دن ايران کيتابخانالاريندا اولان تورکجه ال يازما کيتابلاری تانيتماقدا تقريبا 100- پروقرام حاضيرلاييب، اجرا ائتميشم کی اونلارين چوخو سحر شبکه سی نين (برون مرزی) ياسيمای آذری شعبه سيندن ياييلميشدير.
مطبوعاتداکی فعاليت لريم:
وارليق ژورنالی ايله ايلک گونلر و ايلک قدم لريندن امکداشليق ائتديکدن علاوه، ايندی ده اورادا رداکسيا عوضوو کيمی چاليشديغيما گؤره فخر ائديرم. وارليق ژورنالی بيزيم تاريخيميزده بؤيوک بير حادثه و اؤنملی بير دؤنوش نوقطه سيدير. بو باره ده بحث ائتمک اوچون کيتابلار يازيليب و يازيلاجاقدير. اودورکی داها آرتيق دانيشماياراق سايره فعاليت لريمه اشاره ائديرم.
منيم مطبوعاتلا امکداشليغيم تهراندا نشر اولان مشهور ساتيريک روزنامه سی اولان توفيق روزنامه سی ايله باشلاندی. کيهان روزنامه سی نين قول- بوداقلاری ايله امکداشليق ائتديگيم حالدا کيهان هوايی طرفيندن نشر اولان «اوره کدن- اوره گه يول» ضميمه سينی و اوندان سونرا همان مؤسسه طرفيندن نشر اولان «يول» ژورنالی نين تمل داشينی قويماقدا رحمت ليک پروفئسور حميد محمدزاده و اسماعيل هادی جنابلاری ايله ايشتراک ائتديم. سونرا ايران ميللی گاز شرکتی نين اورقانی اولان«ندای گاز» ژورنالی نين باش رداقتوری و اجرا مديری کيمی فعاليت ائتديم و نفت وزارتخاناسی طرفيندن نشر اولان«مشعل» روزنامه سی نين (سونرا ژورنال اولدو) علمی و بعضا ايقتصادی سئرويسی نين رداقتوری ايديم. بونلاردان علاوه اونلارجا روزنامه و درگی لرله ده، مقاله وئرمک له، قلم چاليب امکداشليق ائتميشم.
فولکلورشناسليق حاققيندا:
اوشاق چاغيندان فولکلورا عاشيق ايديم. ائويميزه گلن هرقادينين اتگيندن آسلاناراق ناغيل يا تاپماجا دئمگی خواهيش ائدرديم. حافظه مين ياخشيليغينا گؤره هاميسينی دا ياديمدا ساخلارديم. سونرالار اونلاری کاغاذ اوسته گتيرمگه چاليشديم. اونلارجا بو باره ده مقاله لر يازديغيمدان علاوه 700- صحيفه ليک حجمی اولان بيرآذربايجان فولکلورو عونوانلی اثريم و «آذربايجان فولکلورونون آوروپاداکی ايزلری آدلی» بير آيری کيتابيم دا ايندييه دک چاپ اولموشدور. بونلاردان علاوه آذربايجان فولکلورونون ايکينجی و اوچونجو جيلد لرينی ده چاپا حاضيرلاميشام.
چاپ اولموش کتابلاریم:
1- عاشيقلار مجليسی
2- شاهنامه منظوم ترکی
3- خاقانی شروانی(ترجمه)
4- گونشسيز گونلر (شعر ديوانی)
5- آذربايجان فولکلورو ( بيرينجی جيلد)
6- قصه های شيرين آذربايجانی و مشابهات آنها در اروپا
7- تذکره ساقينامه سرايان آذربايجان
8- تورکجه قديم طبی کيتابلار ( 11،10،8- جی عصيرلر)
مطبوعاتدا آرديجيل حالدا چاپ اولان کتابلاریم:
1- بشقاب پرنده دروغ بزرگ قرن بيستم
2- پيامی از فضا (علمی تخيلی)
3- کوچ مکاتب هنری
4- ماهواره از ديدگاه علم
5- قدم نو رسيده مبارک
5-قصه های شيرين خمسه نظامی ( به نثر)
6- قصه يوسف و زليخا ( به نثر)
7- کنت مونت کريستو ( ترجمه و تلخيص)
8- آموزش اينترنت
9- سياحت نامه محمد امين افندی در آسيای ميانه (ترجمه)
10- شهريار شهرياران
11- ترجمه منظوم حيدر بابا به فارسی
12 داستانهای کوتاه (ترکی و فارسی)
13- خلاصه داستانهای شکسپير ( ترجمه)
14- سيری در کتاب دده قورقود
15- داستانهای کوراوغلو قهرمان ميللی آذربايجان (ترجمه)
16- آنچه بايد والدين بدانند
17- از سومر تا آتروپاتن
18- روز شمار تاريخ (3 – جلد)
19- عناصر شيميائی چگونه کشف شدند(ترجمه)
20- ايلام
21- احمد و خاتون
22- علی و مرجان
چاپا حاضيرلانميش کتابلاريم:
1- فضولی نين ممدوحلاری
2- فضولی نين بيبليوگرافياسی
3- محمد امين رسول زاده نين ايرانداکی فعاليت لری
4- درخلوت ساقی
5- گنجينه شگفتی ها
6- مجموعه مقالات (مقاله لر توپلومو) 10 جلد
7- تاريخچه سينما
8- آذربايجان فولکلورو ( 2-جی و 3- جی جيلد)
9- کيچيک حکايه لر مجموعه سی ( 2 جيلد)
10- عروض قايدالارينی آسانلاشديراق
11- اسکی پروتو تورکلرين تاريخی
12- حافظ و شعرای آذربايجان
13- ايراندا تورکجه ال يازما کيتابلار ( 4 جيلد)
14- صفی الدين ارموی و آثارش (ترجمه)
15- چاپ اولماميش شعرلر (2- جيلد)
16- دده قورقود کيتابينی اينجليه ک
17- فارس ديلينده تورک سؤزلری
18- تاريخ سومر
19- تاريخ ايلام
20- رد پای فولکلور آذربايجان در اروپا
21- گؤزو يولدا قالانلار
22- آلبان و آتروپاتن
23- مشاهير آذربايجان ( 2 جيلد)
24- یاشاييشدان يارپاقلار
25- خالق ناغيللاری
26- آتالار سؤزو
27- تاپماجالار
28- دئييم لر
29- داستانهای کوتاه (مجموعه)
30- تورک قادينلاری تاريخده
چاپ اولموش مقاله لريمين سايی:
1- وارليق درگيسی 64
2- فاراد درگيسی 32
3- اورکدن، اورگه يول (کيهان هوائی) 50
4- يول درگيسی 35
5- طلوع زندگی درگيسی 352
6- مجموعه لرده و کيتابلاردا 57
7- ندای گاز درگيسی 295
8- مشعل درگيسی 36
9- کيهان روزنامه سی(قديم مديريت دؤوری) 341
10- کيهان هوايی و کيهان سال 26
11- کيهان فرهنگی 33
12- قورولتايلاردا چيخيشلار 41
13- مطبوعاتدا چاپ اولان ترجومه لر 29
14- چاپ اولان شرح حال لار 79
15- فولکلور باره ده مقاله لر 28
16- راديو و تئلويزيوندا چيخيشلار 160
17- مهدآزادی (فروغ آزادی) 43
18- نويد آذربايجان 21
19- اختر روزنامه سی 13
20- موختليف نشريه لرده چاپ اولان مقاله لر 198
21- ساير نشريه لر 259
————————————————————–
تورک دونياسی ادبياتچيلاری آنسپکلوپدياسی 450 (چاپ اولماقدادير)
ساير نشريه لرين آدلاری:
سهند- اسلامی بيرليک – اميد زنجان- فخر آذربايجان- تورک ادبياتی (استانبول) – اينجه صنعت و ادبيات (باکو) – ادبيات _ (باکو) – يول (باکو) ( آديم چکيلمه ميشدیر)- کؤرپو- دان اولدوزو (اصفهان) – چيچک- آوای اردبيل- بهار زنجان- علمی (و بهداشت محيط زيست)- وارليغين سسی (سوئد) ائل ديلی و ادبياتی – پيک آذربايجان – آذری درگيسی- صابر ادبی انجمنی نشريه سی- دنيای جوان- اؤيرنجی- چاغری- يارپاق – همشهری- ندای ايران ، دانشگاهلارين داخلی نشريه لری و سايره لر…
ميرهدايت حصاری باره ده قايناقلار
1- ادبيات اوجاغی، تبريز 1985، ص 433
2- جنوبی آذربايجان ادبياتی آنتولوقياسی، باکو 1988، ج 3، ص 293
3- مرند وجلفا شاعری، مرند 1991، ص13
4- طلوع زندگی درگيسی، تهران 2001
5- ايران تورک ادبياتی آنتولوژيسی، ارزروم 2002، ج 6، ص 98-96
6- تورکيه ديشينده کی تورک ادبياتلاری آنتولوژيسی، آنکارا – 1997، ج 6، ص 132-125
7- بين ييلين يوز شاعری، آنکارا- 2000، ص 210
8- جنوبی آذربايجان تورک ادبياتيندا دموقراتيک ايدئالار مقاله لر مجموعه سی، باکو 1990
9- جنوبدان سسلر، باکو 1987
10- وارليغين سسی، سوئد
11- ائل ديلی و ادبياتی، تهران 2003، ج 6، ص 45
12- روزنامه فجر آذربايجان، تبريز، شماره 3209
13- تورک دونياسی ادبياتچيلاری آنسيکوپديسی، آنکارا 2004، ج 5، ص 13
اينترنت (2003- جو ايل)
www.ocaq.net
www.varliginsesi.com