او قدر مسخ اولموشام هئچ بیلمزم سئودا نه دیر

ایشیق سؤنمز

اوسته کی مثل ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس ایستعمارچیلیغینی دانماغا چالیشانلارین حئکایه سی ساییلار. بونلار اؤزلری بیر عؤمور دوشونجه و ایدئولوژی باخیمیندان فارس ایستعمار یؤنلو تشکیلاتلاردا آیاقچیلیق ائتدیکلری و ایرانیتچیلیک (اوخو: فارسلیق) مفکوره سی ایله بسلندیکلری اوچون ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی گؤتور قوی ائتمگه چالیشارکن ایرانلیلیق آدینا فارسلیق باتلاغیندان اوزاقلاشابیلمزلر.[i]بئله لیکله ده ایستعمارچیلیق مقوله سی آچیسیندان ایستعمار دؤنمی (زامانی) کئمیش دئیه خالق اجتماعیتینده عوامفریبلیک ائتمگه چالیشارلار. بو ذالتلاردان بیری ده دنیز ایشچی ایمضاسی ایله قلم ووران ذات ساییلار. دنیز ایشچی نین دؤنه دؤنه اؤنه سوردوکلری گؤروشلر نقد اولدوغونا باخمایاراق نقدلره جاواب وئرمکدن یاییناراق گئنه ده کهنه ناغیللارینی یئنیلمگه (تیکرارلاماغا) چالیشار.[ii]یئری گلمیشکن بیر داها دنیز ایشچی ذات عالی نین کهنه ناغیللارینی ایردلمگه (تجزیه و تحلیل ائتمگه) چالیشاق، اوخویوروق:

“بر اساس بینش این دوستان و یک چنین ارزیابی، “آذربایجان”، بعنوان یک هویت ارگانیسم مستقل ملی و کشوری که توسط دولت یک کشور دیگر اشغال شده و بصورت مستعمره آن تبدیل گردیده است تعریف می گردد. نه فقط آنچه در خارج از مرزهای آذربایجان اتفاق می افتد، به ما مربوط نیست و یک مساله خارجی می باشد، بلکه در ادامه چنین بینشی نیروهای ارتش رهائی بخش دوستان ما باید در داخل چهارچوبه جغرافیائی آذربایجان در مقابل نیروهای ارتشی، نظامی ، امنیتی و اقتصادی نیروی های اشغال گر صف آرائی بکنند، زیرا که آین دوستان ما میخواهند سلطه گران خارجی را از سرزمین خود بیرون بکنند. تصویری که در ذهن خیالی این دوستان ترسیم می شود، با واقعیتهای عینی دنیای امروز، زمین تا آسمان فاصله دارد.”[iii]

اوسته کی گؤروشلر هر هانکی دوشونجه و فیکیر صاحابی نین یئرینه ولیلیک وظیفه سینی اوستلنمیش دنیز ایشچی نین ایفاده لری ساییلار. دئمک، دنیز ایشچی نین بو یاناشماسی نقد ائتمک مقوله سیندن اولدوقجا اوزاق گؤرونر. بو یاخلاشیم و یاناشما یالنیز دنیز ایشچیلر اوچون کئچرلی دئییل، فارس ایستعمارچیلیق مکتبینده نقد مقوله سی نین اولمادیغیندان قایناقلانان بیر داورانیش ساییلار. آذربایجان تورکلری مقوله سی آچیسیندان گونئی آذربایجانلیلار بوگون فارس ایستعمارچیلیغینا تابع توتولدوغو اوچون گونئی آذربایجانی مستقیل میللت و کشور دئیه قلمه آلماق دوزگون گؤرونمز. ائله اوندان یانا دا ایران ممالیکی محروسه سی اوزره فارس ایستعمارچیلیغی حاکیمدیر دئیه دوشونجه و فیکیر یئریدیلرکن گونئی آذربایجانلیلار اوزره ایچ ایستعمار و فارس ایستعمارچیلیغی مقوله سی موضوع اولونمالیدیر دئیه دوشونجه و فیکیر یئریدیلر. دئمک، حاکیم نیظام و اینتیظام ظاهیرده ائتنیک آذربایجان تورکلرینی وطنداش دئیه قلمه آلماسینا، بیر وطنداش کیمی آذربایجان تورکلریندن لازیملی وظیفه لری یئرینه یئتریمکلرینی ایستدیگینه باخمایاراق فارس حاکیمیتی آذربایجان میللی کیملیگی، دیل، مدنیتی، گلنک، گؤرنکلرینی یوخ سایاراق اونلاری فارسلاتماق سیاستینه تابع توتار. فارس حاکیمیتی آذربایجان تورکلری نین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی فارس ایستعمارچیلیق مقوله سینه تابع توتاراق اونلارین ذهنی و فیزیکی گوجلرینی ده فارسلیق خیدمتینه آلاراق اونلاری بیر میللی وارلیق اولاراق فارسلیق ایچریسینده هضم، جزم ائتمگه و یوخ ائتمگه چالیشار. دنیز ایشچیدن گئنه ده اوخویوروق:

“… این جنبش های ملی دموکراتیک بودند که بر علیه قدرتهای اقتصادی کمپرادوری استعماری مبارزه می کردند تا با کسب قدرت ملی دموکراتیک سیاسی ملتهای خود، بصورتی مستقل در معادلات سیاسی اقتصادی بین المللی وارد گردند. اگر یکی از دلایل برچیده شدن نظام سلطنتی پهلوی در ایران را قدرت گیری پتانسیل های ضد استعمار نوین در درون این نظام بدانیم، باز هم باید اقرار کرد که در کلیت خود و بصورت غالب، حکومت سیاسی پهلوی ها در ایران خصلتی وابسته به نو استعماری داشت و سرنخ رشته ها در لندن و واشینگتن و پاریس رقم زده میشد.”[iv]

اوسته گؤروندوگو کیمی دنیز ایشچی ایمضاسی ایله دوشونجه و فیکیرلرینی توپلوما آشیلاماغا چالیشان ذات، ایستر کئچمیشده نقد اولموش گؤروشلرینی ساوینماق، ایسترسه ده یانلیش گؤروشلریندن واز گئچمک نیتینده اولمادیغی و بو گؤروشلری منسوب اولدوغو فارس تشکیلاتی نین گؤروشلرینه اویقون گؤرمدیگی اوچون گئنه ده کئچمیش کهنه گؤروشلرینی دورمادان یئنیلمگه (تیکرارلاماغا) چالیشار. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده خاریجی گوجلر واسیطه سی ایله فارسلیق مفکوره سی نین گلیشمه سی ده فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش ایران آدی آلتیندا فارس تشکیلاتلاری نین قورولماغینا یول آچمیش. فارس دیلینی بیلمگن حئیدرعمی اوغلولار بیله سوسیال دمکراسی آدی آلتیندا 1909. ایل مشهده گئده رک بیر فارس میللیتچیسی کیمی تانینان محمدتقی بهارا تشکیلاتین نه اولدوغونو اؤیرده رک ایران آدی آلیتندا فارس دئمکرات تشکیلاتی نین ذهنی باخیمدان یارانماسینا ایمکان یاراتمیش[v]. ائله او دؤنمدن باشلایاراق “ایران ممالیکی محروسه سی” دئییمی یئرینه “ایران” کلمه سی ایشلنمگه و یایقینلاشماغا باشلامیش. 1945- 1946 اینجی ایل آذربایجان و کوردیستان دئمکرات فرقه لری نین آذربایجان و کوردوستان اوزره فعالیت و خدمتلری گؤز آردی ائدیلرسه، ایران ممالیکی محروسه سی نین ده قورولموش بوتون تشکیلاتلار (ایستر قانونی، ایستر یاساق) فارس دیل و مدنیتی اساس گؤتوردوکلری اوچون فارس تشکیلاتلاری اولموشلار. دئمک، دنیز ایشچی ذات عالی نین میللی دمکراتیک ایفاده سی ده میللی مسئله آچیسیندان فارس حاکیمیتینه پوزیسیون ساییلان فارس تشکیلاتلارینی منظور ائدر دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، ایستر حزب توده، سازمان فدائییان خلق … ، ایسترسه ده سازمان مجاهدین خلق و و … تشکیلاتلار، مختلیف آدلار آلتیندا قورولموش بوتون تشکیلاتلار فارس دیل و مدنیتی اساس گؤتوردوکلری، یازی دیللری فارسچا اولدوقلاری اوچون فارس تشکیلاتی اولموشلار. بو تشکیلاتلارین عضولری نین سایی باخیمیندان، فارسلاردان سایلاری چوخ اولان تورکلرین دیلی (تورکچه) ایکینجی کانال دئیه سیرادان چیخاریلمیش. دئمک، میللی مفکوره آچیسیندان فارس تشکیلاتلاریندا آیاقچیلیق ائدن فارس اولمایان شخصلر بیله میللی دوشونجه باخیمیندان قیسیرلاندیقلاری و اؤز میللی منلیک و کیملیکلریندن اوزاق ائدیلدیکلری اوچون اونلارین دؤیوش و مباریزه لری بیله فارسلیق مفکوره سی خیدمتینه آلینمیش و فارسلیق موباریزه سی نین ترکیب حیصصه سی ساییلمیشلار. دنیز ایشچی گئنه ده یازمیش:

“.. حمله جمهوری اسلامی ایران به کردستان را بیشتر می شود به حمله خلفای اسلام به سرزمین کفار، از خاور دور گرفته تا افریقا در جهت صدور اسلام توجیه کرد، تا حمله حکومت استعماری فارس به ملیتهای غیر فارس. خصوصا که خلفای جمهوری اسلامی با سوار شدن بر اسب شیعه گری، به جنگ کفار کرد و ترکمن و بلوچ می رفتند. گرچه حکومت جمهوری اسلامی ایران میراث خوار یک نظام نو استعماری بود و ارتش بازمانده از نظام قبلی بر اساس یک چنین سیاستهایی ساختار بندی شده بودند، ولی این در شرایطی بود که از طرف دیگر سیاستهای کشورهای استعمارگر کهنه در منطقه طرح های نوینی را تدارک می دیدند. بعد از برداشته شدن جنگ سرد، سیاستهای سرمایه داری کلان بین المللی در راستای ایجاد کردستان بزرگ، آذربایجان بزرگ، بلوچستان بزرگ، عربستان بزرگ و غیره هدف بندی گردیده است.”[vi]

اوسته گؤروندوگو کیمی مؤللیف هاج واج قالماغا باشلامیش. او بیر طرفدن فارس دیل و مدنیتی اساس گؤتورموش جمهوری ایسلامی حاکیمیتینی خاریجی گوج (خلفای اسلام) دئیه گوناهلاندیرماغا، باشقا یاندان جمهوری ایسلامی حاکیمیتینی فارس ایستعمارچیلیق حاکیمیت سیستیمی نین قالیغی (میراث) اولماقلا سوجلارکن گئنه ده فارس ایستعمارچیلیق مفکوره سینی پالاز آلتیندا باسدیرماغا و باریندیرماغا چالیشار. دئمک، کوردوستانا، آذربایجانا، تورکمن صحرایا، عربستانا و باشقا ولایتلره هر هانکی اولموش بیر سالدیریق و هوجوملار فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش گوجلر واسیطه سی ایله حیاتا کئچمیش. بو گوجلر، فارس حاکیمیتی نین ایجرایی و قهریه گوجو اولدوقلاری اوچون فارس دیل و مدنیت صاحابلاری و اونلاری تمثیل ائدن فارس حاکیمیتی نین بو باسقیلاردا الی یوخ دئیه فارس ایستعمارچیلیغینا براعت قازاندیرماق بیلینجلی اولماسا بیله، فارس ایستعمار عامیلی اولماقدان باشقا بیر ماهیت داشییابیلمز دئیه دوشونمه لی ییک. دنیز ایشچی ایمضاسی ایله یازیلمیش یازیدان اوخویوروق:

“این دوستان اگر میخواهند ویژگیهای امروزین ستم ملی و تبعیض ملی در ایران را توصیف بکنند، بهتر است با واژه های نوین و امروزین به میدان بیایند. استفاده نادرست از واژه “استعمار” در این مورد، دقیقا در خدمت پیش برد سیاستهای “استعمارگران پیر” در منطقه می باشد. پاک کردن آثار ستم ملی در ایران و زدودن اندیشه های تبعیض گرانه علیه ملیتهای دیگر و افشا و نابود کردن تمامی آثار اندیشه های نژاد پرستانه با نیتهای تحقیر ملیتهای غیر خودی وظیفه تمامی انسانهای شرافتمند و آزاده از هر نژاد و ملیتی می باشد. باورمندی به آزادگی و شرافت انسانی مرزهای ملی ندارد. بخش قدرتمندی از رشته های تنیده شده و در هم بافته شده ای که سازمان های سیاسی سرتاسری ایران را که اعضا و فعالین آنها را فرزندان ترک، کرد، بلوچ، فارس و ترکمن و عرب تشکیل می دهند، باورمندی به ارزشهای آزادگی و شرافت انسانی می باشد.”

اوسته گؤروندوگو کیمی مؤللیف ایران ممالیکی محروسه سینده ایستر میللی ظولمون و آیری سئچکیلیگین، ایسترسه ده فارس ایستعمار کولتورونون یوکسک توتولماسینی (تحقیر ملیتهای غیر خودی) درک ائتمیش بیر شخص ساییلار. بونلارا باخمایاراق اوینورام اوینامیرام دئیه آذربایجان میللی حرکتی فعاللاریندان یئنی ایضاحلار ایستمک ایله فارس ایستعمارچیلیغینی خالق اجتماعیتی نین دیققتیندن یاییندیرماغا چالیشار. بو دا مؤللیفین فارس ایستعمار تشکیلاتلارینا آیاقچیلیق ائتدیگیندن تؤرنمیش و بیر ایستعمار عامیلی کیمی داوراندیغیندان ایرلی گلن گؤرونوم و داورانیش ساییلار[vii]. یئری گلمیشکن بیر داها ایچ ایستعمار و فارس ایستعمارچیلیق حاکیمیتی نین نه اولدوغونو سرگیله یه رک یالانچینی ائوینه دک قاوماغا چالیشاق.

“سؤمورگه چیلیک یوخسا ایستعمارچیلیق بیر تور (نوع) حاکیمیتچیلیک آدیدیر. بو حاکیمیتچیلیک سیستیمینده سؤمورگه آلتیندا قالمیشلار و مستعمره اولموشلار دیل و مدنیت باخیمیندن فرقلی ساییلان، مرکزی دؤلتین چیخار و منفعتلرینه خاطیر و یئرلیلرین مدنیتی نی گؤز آردی ائدن و اونلارین یاشاییشلارینا حاکیم کسیلن قووه لر طرفیندن یؤنلدیکلری اوچون حاکیم گوج سؤمورگه چی و ایستعمارچی ساییلار. یئنی زامانه ده سؤمورگه چی و ایستعمار گوجلری اؤزلری نین اوستون و حاقلی اولمالارینی ایدئولوژی تئوریلر ایله ده اساسلاندیرماغا چالیشارلار.”[viii]

اوسته کی Jürgen Osterhammel این گؤروشلری فارس حاکیمیتی نین ایران ممالیکی محروسه سی نین فارس اولمایان ائتنوسلار یاشادیقلاری بؤلگه لرده یئریتدیگی سیاستی نین جانی اولاراق فارس ایستعمارچیلیغی دئیه کاغیذ اوزره آلابیله جگیمیز آکادئمیک داییره لرده ایشلنیلمیش علمی سندی ساییلار. بیلیندیگی کیمی فارس ایستعمارچیلاری فارس اولمایان ولایتلرده فارس دیل و مدنیتی اساسیندا قوردوقلاری فارس اداره لری وسیله سی ایله فارس مرکزیتچیلیگی نین چیخار و منفعتلرینی نظره آلاراق یئرلی خالقلارین دیل و مدنیتلرینی گؤز آردی ائتمک ایله بو دیل و مدنیتلره دیوان توتماغا چالیشار. اوسته لیک “نژاد آریا (نژاد پاک[ix]، زبان فارسی (زبان پاک)[x]، اینتئرنئت تمیز[xi]دئیه فارس دیل و مدنیتی نین اوستون ساییلماسینی ایران ممالیکی محروسه سینده کی توپلوملارا آشیلاماغا چالیشاراق دوشونجه و فیکیر باخیمیندان فارس اولمایان میللتلردن و فارس ایستعمارچیلیق کؤله لیگینی قبول ائتمیشلردن ده کؤمک آلماغا چالیشارلار[xii].

آفریقا تاریخچی سی فیلیپ کورتین-ه ((Philip Curtin گؤره ده هر هانکی بیر مدنیت صاحیبلری نین فرقلی بیر مدنیتده اولان خالق یوخسا ملتین یاشاییشینا دیل و مدنیت باخیمیندان حاکیم کسیلمه سی ایستعمارچیلیق دئمکدیر[xiii]. فیلیپ کورتین نین گلدیگی بو عئلمی قناعته باخمایاراق بعضن اؤلکه لرده اؤزگه دیل و مدنیت حاکیملیگی هر هانکی بیر توپلومدا غیر قانونی ساییلمامیش. اؤرنک اولاراق 1571- 1798 اینجی ایللر مصر تورپاقلارینا عثمانلی تورکلری نین حاکیمیتچیلیگی بیر چوخ یئرلی عربلر طرفیندن ایسلامیت آچیسیندان قانونی ساییلارمیش. عثمانلی حاکیمیتی مسلمان اولدوغو اوچون عثمانلی تورکلری و عثمانلی تورکچه سینی اؤزلرینه حاکیمیت دیلی ائتدیکلرینه باخمایاراق مصر تورپاقلارینا حاکیم کسیلمه لری مصرلی عربلری ناراحات ائتمیش دئییل، عثمانلی حاکیمیتی ایسلامیته سؤیکندیگی و ایسلام آدی آلتیندا حکومت ائتدیگی اوچون مصرین عرب خالقی امتچیلیگین تحمیغینه اوغرایاراق و امتچیلیک مقوله سیندن یولاچیخاراق عثمانلی حاکیمیتی نی مصر تورپاقلاریندا قانونی مصر حکومتی کیمی قبول ائتمیش ایمیش”.[xiv]

تاریخده اوسته کی گؤرونومون بنزری ایران ممالیکی محروسه سینده تورک حاکیمتلری و تورک اولمایان باشقا ائتنوسلار، او جومله دن فارس، عرب، کورد، لور، بلوچ و باشقالاری اوچون ده کئچرلی ساییلارمیش. غزنه تورکلری باشلاریندا سلطان محمود حاکیمیتچیلیگی سامانیلردن اله کئچره رک فارسچانی دیوان دیلی ائتمیش، اوندان سونرا دا سلجوقلولار گئنه ده فارسچانی دیوان دیلی دئیه خوارزملره، اونلار موغوللار، آق قویونلو، قارا قویونلو، صفویلر، افشارلار و قاجارلارا الدن اله تسلیم ائده رک ایسلامیت آدینا حاکیمیت ائتمیشلر. او زامانلار آوروپاداکی سوسیال دئموکراسی اتکی و تأثیر داییره سینه دوشموش آذربایجان باشدا تبریز شهری اولاراق میللی مسئله و میللی کیملیک اوزره آغیرلیق قویماق و تورکچه نی رسمی ائتمک یئرینه بوگون ده بیر چوخ بصیرت باغلی آنجاق اؤزلرینی سولچو و دئموکرات آدلاندیران آذربایجانلی مایماقلار اولاراق فارس ایستعمارچیلیق و حاکیمیتچیلیک مسئله سی نی یالنیز دیکتاتورلوق و دئموکراتلیق اساسیندا یوروملادیقلاری کیمی او زامانلار دا آذربایجان مشروطیت حرکاتی نین یئنیلگه سی (شکست یئدیگی) نین سونوجو اولاراق ایران ممالیکی محروسه سی نین رسمی مذهبی شیعه دئیه بو کلمه نی “قانون اساسی ایران (فارس)” متممینه آرتیرماقلا آذربایجان تورک آیدینی تحمیغه اوغرایاراق ایران ممالیکی محروسه سینی فارسلیق حاکیمیتی نین شخصی مولکو کیمی قبول ائتمیش، اوخویوروق:

“مذهب رسمی ممالکی محروسه ایران اسلام و طریقۀ حقّۀ جعفریۀ اثنی عشریه است. باید پادشاه ممالکی محروسه ایران دارا و مروّج این مذهب باشد”[xv].

شیعه لیک اساسیندا قورولموش میللی دؤلتچیلیک مقوله سی او گونه دک اؤز دیلینده ساوادسیز یاشامیش اوزدن ایراق آذربایجان تورک آیدینی داها آرتیق اؤز کیملیگی و منلیگی اوزره دوشونمک فورصتی تاپمایاراق قافقاز واسیطه سی ایله روسیه سوسیال دئموکراسیسیندان و عثمانلی واسیطه سی ایله غرب دئموکراسی سیندن بیر شئیلر اؤیرندیگینی دئموکرات بیر توپلوم، نیظام و انتظام یاراتماق آدینا تشکیلات و حزب یاراتماق ایسترکن فارس دیلی اساسیندا گئرچک آنلامدا فارسلار اوچون تشکیلاتلار بیچیملندیرمگه و فورمالاشدیرماغا باشلامیش. فارس میللیتچیلری بو تشکیلاتلارا قانع اولمایاراق کئچمیش یازیلاردا ایشاره اولوندوغو کیمی، علی دشتی “ایران نو” و علی اکبر سیاسی “ایران جوان” و محمد تقی بهار دا “حزب دمکرات ایران” فارس تشکیلاتلارینی یاراتماغا باشلامیشلار. بئله لیکله کئچمیشدن او گونه دک دیوان دیلی دئیه تانینان فارسچا، تشکیلاتچیلیق باخیمیندان دا ایستر حاکیمیت داییره لرینده و ایسترسه ده ایران ممالیکی محروسه سی نین مخالفت تشکیلاتلاریندا رسمیلشمگه باشلایاراق آذربایجان تورکلری شیعه مذهب اولدوقلاری اوچون مشروطه آنایاساسی آرتیریمینا (متمم) شیعه لیک مقوله سی نین اکلنمه سی (آرتیریلماسی) ایله میللی بیلینج آچیسیندان آذربایجان تورکلرینی بؤیوک تحمیقه اوغراداراق الی یاراقلی و سیلاحلی آذربایجان مجاهیدلرینی داها دا زور دوروما دوشورموش. بیر چوخ اوزدن ایراق آذربایجان سیاستچیلری، او جومله دن آذربایجان مشروطه تاریخینی یازمیش احمد کسروی، آنایاسا آرتیریمینی (متمم قانون اساسی نی) یازماقدا اشتراک ائدن سیدحسن تقی زاده، “ایران جوان” محفلی نین خاریجده کی تمثیلجیسی حسین کاظمزاده تبریزی و بیر چوخلاری میللی مسئله آچیسیندان فارس نئهیلیستیگینه قاپیلاراق فارس میللتچیلری سیراسیندا یئر آلماقلا و آذربایجان تورکلوگونو فارس ایستعمارچیلیغی قارشیسیندا تک و باشسیز قویموشلار. بئله لیکله 1268 (1889) اینجی ایلدن میرزا حسن رشدیه تبریزلی باشچیلیغی ایله ایران ممالیکی محروسه سینه گتیریلمیش یئنی تحصیل سیستیمی آذربایجان تورکلری نین میللی چیخارلاری دئییل، فارس ایستعمارچیلیق مفکوره سینه یارامیش مقامدا یئر آلمیش[xvi].

فارس ایستعمار حاکیمیتلری اؤز ایستعمارچی نیتلرینی حیاتا کئچیرمک اوچون فارس دیلینی فارس اولمایان ائتنیکلرین ایالت و ولایتلرینده ده اداره دیلی ائده رک اونلارا فارسلیغی، فارس دیل و مدنیتی نی آشیلاماق واسیطه سی ایله بو انسانلاری ذهنی باخیمدان ایرانلی (اوخو: فارس) ائتمگه، بئله لیکله ده چوخ راحاتلیقلا بو خالقلارین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی سؤمورمگه باشلامیشلار. بوگونکو ایران ممالیکی محروسه سینده فارس ایستعمارچیلیغی فارس حاکیمیتی و فارس تشکیلاتلاری طرفیندن فارس اولمایان ائتنوسلار علیهینه حیاتا کئچمکده دیر.

ایچ ایستعمار (عربچه: الاستعمار الداخلی، آلمانچا: Innerer Kolonialismus، انگلیسچه internal colonialism)

ایچ ایستعمار دئییمی هر هانکی باسقی آلتنیدا اولموش ائتنیکلری اشغال آلتیندا توتان حاکیمیت سیستیمینه وئریلمیش آد ساییلار. ایچ ایستعمار حاکیم اولموش مملکتلرده کی یئرلی خالقلار یئنی ایستعمار (Neokolonialismus) سیستیمینده ایداره اولموش میللتلر دک آشاغیداکی قوشول و شرطلرده یاشامالی اولارلار:

1 میللی حاکیمیت: حاکیمیت قورما اقتدارینی مرکز حاکیمیت اونلارین الیندن آلماسینا باخمایاراق اونلار اؤز بؤلگه لرینده یاشاما اولاناق و ایمکانینا مالیک اولارلار (ایران ممالیکی محروسه سینده بو وضعیت داها دا آجیناجاقلیدیر. اؤرنک اولاراق آذربایجان تورکو، ایستر فارسلیق خیدمتینه آلینمیش سرمایاسینی بؤیوتمک، ایسترسه ده اؤز یاشاییشینی سورمک اوچون آذربایجان تورپاقلارینی ترک ائتمک مجبوریتینده قالاراق ذهنی و فیکیزی گوجونو فارس حاکیمییتی نین اختیارینا قویمالی اولار).

2 اؤز میللتلری نین چیخاری و منفعتی دوغرولتوسوندا تصمیم توتما: حاکیم میللتین سئچگینلری (Elite) ایله قارشیلاشدیردیقدا اونلار اؤز میللتلری نین چیخاری و منفعتلری دوغرولتوسوندا تصمیم توتماغا گوج اعمال ائده بیلمزلر.

3 سیاسی و حقوقی باخیمدان: اونلاری ایداره ائتمک مرکز حاکیمیت و بو حاکیمیتین ایالت و ولایتلرده کی نماینده لیکلری نین الینه وئریلر.

4 دیل و مدنیت اعمال ائتمک باخیمیندان: اونلار سیاسی و نیظامی ایداره لرده هئچ بیر اتکی و تأثیر صاحابی اولمازلار.

5 یئرلی ساکینلرین حق و حقوقلاری: مرکز حاکیمیت طرفیندن بلله نر و معینله شر.

6 میللی کیملیک آچیسیندان: اونلار حاکیم دیل و مدنیته عایید دئییل، باشقا ائتنیک (Rasse) قوروپلار اولوشدورلارلار (تشکیل ائدرلر)

7 منسوبیت آچیسیندان: مرکز حاکیمیت طرفیندن میللی (nationale) ساییلان دیل و مدنیته عایید دئییل، اونلار چوخونلوق اولاراق باشقا دیل و مدنیته عایید ساییلارلار.

استثمارچیلیق و فارس استثمارچیلیغی

استثمار (انگلیسچه Exploitation، آلمانجا Ausbeutung) کیمسه نی قییمسیزجا (رحمسیزجه سینه) سؤمورمک و جانینی اوخوماق داورانیشلارینا ایشارتدیر. مارکسیست تئوریلرینه گؤره باشقا بیریسی نین طرفیندن ساغیلماق و قصب اولماق استثمار ساییلار. چون زامانلار قییمسیزجا بیری نین انسانی گوجونو ساغماق منظور اولونار. بعضن کیشیلرین قادینلاردان و صنعتی دؤلتلرین گلیشمکده اولان مملکتلردن یئرسیز و یانلیش فایدالانماسی یوخسا طبیعی قایناقلارینی تالاماق، بعضن ده اؤلچو و حددن آرتیق باهاچیللیق (احتکار و باها ساتماق) ائتمک و آرتیق پول آلماغا چالیشماق دا استثمار مقوله سینه اساسلانار. استثمارین کیلاسیک بیچیمی و شکیلی کؤله لیکدیر (قوللوقدور). چوخلاری چوخلارینی ایستر اقتصادی، اجتماعی و ایسترسه ده دویقو باخیمیندان (احساسی) سؤمورمک و استثمار ائتمک ایستر. دینی باخیمدان سؤمورمک و استثمار ائتمک ده تانینمیش استثمار ساییلار. مؤمینلر اینانجلاری آچیسیندان دئییل، هر هانکی بیر ماللا یوخسا شارلاتانین وعده سی اساسیندا بهشته گئده رم دئیه ذکات و خمس وئررسه، استثمار اولونموش ساییلار. اوندان یانا دا انسانلارین دین اینانجلاریندان یانلیش فایدالانانلار استثمارچی ساییلار ….

کؤله چیلیکده (کؤله ساخلاماقدا) هر شئی آچیق و آشکار و دوزگونجه سینه (صادیقانه) اورتادا گؤرونمه سینه باخمایاراق آشاغیداکی اوزرینده دوراجاغیمیز سؤمورگچیلیک و استثمارچیلیق آل ائدیلمیش و آلداتیلمیش بویوتلاردا حیاتا کئچرلر:

اقتصادی استثمار (َökonomische Ausbeutung):

کئچمیشده عدالتسیز مزد دئییل، ایشلگه نین یاشاییشینی مالی باخیمدان تأمین ائتمک اوچون وئریلمه سی گره کن مزد سؤز قونوسو یئترلی و کافیدیر دئیه سؤز قونوسو اولماسینا باخمایاراق گونوموزده وئریلمیش مزد، گؤرولموش ایش ایله اؤتوشمزسه، اقتصادی استثمار حیاتا کئچمیش ساییلار. بیر ده، هفته ده 40 ساعاتدان آرتیق ایش گؤرولرسه، گؤرولن ایش اوچون ساعاتینا داها آرتیق مزد وئریلمه لیدیر. بو مسئله سونقولانماسا (رعیت ائدیلمزسه)، استثمار سؤز قونوسو اولار. ایداره لرده چالیشانلار نئچه ایللردن سونرا اؤدول و انعام آلمالی دئییل، زامانیندا وئردیکلری امک اوچون مزد آلمالیدیرلار. بیر چوخ ایشچیلر ایش یئریندن قاویلارلار دئیه مزد اوزره دیرنمک ایستمه یه رک دؤلت طرفیندن اقتصادی استثمار اولونارلار.

اقتصادی استعمار و استثمار (ökonomische Kolonialisierung und Ausbeutung)

1925 اینجی ایلدن فارس حاکیمیتلری ایران ممالیکی محروسه سی نین ائتنیک فارس اولمایان تورپاقلاریندا فارس ایداره چیلیک سیستیمی نی قوراراق و فارسلیق چیخار و منافعی اساسیندا فارس اولمایان بؤلگه لرده یاتیریم و سرمایا یاتیرماغین قاباغینی آلارکن، فارس مفکوره سی نی یایماقلا آذربایجان سرمایاداری اوچون فارس بؤلگه لرینده یاتیریم یاتیرماغا اویقون قوشول و شراییط یارادیلمیش دئیه آذربایجان یاتیریم و سرمایاسینی فارس توپلومونون خیدمتینه آلماغا چالیشماسی اقتصادی استعمار و استثمار ساییلار. بو دوروم آذربایجان تورپاقلاریندان فارس ولایتلرینه یاتیریم و سرمایانین آخیمینا یولو هامارلارکن ائتینک آذربایجان تورپاقلاریندا ایشسیزلیگه یول آچاراق خالق کیتله سی نین سفالت دوروما دوشمه سینه یول آچمیش و یول آچار. فارس اولمایان ائتنیکلرین اقتصادی وضعیتلری نین سفالت دورومونا دوشدوکلرینه باخمایاراق قان ایچن سولوک (زالو) دک فارس ایستعمارچیلیغی و استثمارچیلیغی ایستر میللتلر و ایسترسه ده شخصلر چاپیندا ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان بؤلگه لری چاپیپ تالامانی اؤزو اوچون بیرینجی هدف دئیه سئچمیش ساییلار.

ظالیمجه سینه استثمار و ایستعمار (Ausbeutung aus Ungerechtigkeit):

فارس اولمایان ائتنوسلارا منسوب اولان انسانلار اوسته کی چتینلیکلری گئدرمک و اؤزلری و عاییله لرینی عابیرلی آیاق اوسته توتماق و دیری ساخلاماق و مادی باخیمدان اؤلمه یاشا دئیه کئچینمک اوچون آتا و بابا تورپاقلارینی فارس حاکیمیتی نین ایش یئری دئیه شراییط یاراتدیغی تورپاقلارا دوغرو ترک ائده رک ائتنیک و میللی توخوشلارینی الدن وئره رک بیر میللی و مدنی توپلوم دئییل، تکجه بیر انسان، یوخسا آوارا دوروما دوشموش دوشمن کیمی فارسلیق سیستیمی نین خیدمتینده اریمگه محکوم اولارلار. دئمک، ایلک آشامادا فارس اولمایان ائتنوسلارین یاتیریم و سرمایالارینی فارس حاکیمیتی اویقون گؤردوگو ولایتلره آخیتماق، سونرا دا اونلاری بیر میللی وارلیق اولاراق اؤز ائتنیک باغلاریندان قوپارماغی فارس حاکیمیتلری اؤزلری اوچون بیر هدف دئیه نظره آلمیش ساییلارلار. مسئله بونلا دا سونا چاتاجاق دئییل، فارس اولمایان ائتنوسلارین فیزیکی گوجلری فارسلیق خیدمتینه آلیندیقدان سونرا فارس حاکیمیتی اونلارین یئر آلتی، یئر اوستو قایناقلارینی و خادم مادده لرینی ده ماشینلارلا فارس ولایتلرینه فارسلیق توپلومونو دیرچلتمک و گلیشدیرمک اوچون سفربر ائتمگه چالیشار.

میللی استثمار (nationale Ausbeutung):

فارس ایستعمارچیلیغی و استثمارلیغیی فارس اولمایان ائتنوسلارین یاتیریم، سرمایا و یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینا دا یئتینمه یه رک (قناعت ائتمه یه رک) فارس دیلی ارتباط دیلی و رسمی دیل دئیه اؤیرنیم و اؤیرتمه سیستیمی واسیطه سی ایله فارس دیل و مدنیتی نی فارس اولمایان ائتنوسلارین ایستر فارس ولایتلرینه آخین ائتمیش کسیمینده، ایسترسه ده اونلارین ائتنیک بؤلگه لرینده کی توپلوملار آراسی انسانلارا “ایرانیت” و “میللیت ایرانی آدی آلتیندا آشیلاماق (تزریق ائتمک) ایله بیر یاندان اونلاردا اولان میللی بیلینجی باسدیرار، باشقا یاندان اونلاری فارس ایداره اورقانلاری، سیاسی و اجتماعی تشکیلاتلارینا قوشاراق اونلاری اریتمکله فارسلیغین آیریلماز ترکیبب حیصصه سی ائده رک فارس سیستیمینی ائتینک باخیمدان گوونجه آلتینا آلمیش اولار[xvii].

دیل و مدنیت استعمارلیغی و استثمارلیغی (sprachliche und kulturelle Ausbeutung)

فارس حاکیمیت سیستیمی باشقا دیل و مدنیتلری اریتمه آشاماسینا چاتدیقدان سونرا قان سوران سولوک (زالوsülük ) دک فارس حاکیمیت دیلی بو ائتنیکلرین دیللرینی یوخ ائتمک ایله فارس حاکیمیت اورقانلاری یئرلی خالقلارین یئر آلتیندان چیخمیش و گلجکده تاریخلرینه آیدینلیق گتیره بیلچک و بو خالقلاری دونیا توپلوملارینا بیر مدنی خالق کیمی تقدیم ائده بیلجک تاریخی و مدنی عابیده لرینی (Artefakten) فارسلیق اساسیندا یوزدورمانین یانی سیرا بوگون فارسلیغین باشکندی ساییلان تهران موزه لرینه داشیماقدان بیله چکینمزلر. فارس حاکیمیتچیلیگی یئرلی خالقلارین گلنک و گؤره نک لری نین (عادت و عنعنه لری نین) بیر بؤلومونو فارس مدنیتی ایله عئینیلشدیره رک باشقا بؤلومونو ده فارسلیق اوچون قازاناراق فارسلیغین اؤزونونکو کیمی گؤسترمگه چالیشار. بوگون فارس دیل آغالیغی نین واسیطه سی ایله فارس اولمایان ائتنیکلر آراسیندا بیله فارسچا دوشونمه لره تانیق اولوروق. بو اولونتو و گؤرونوم (Phänomen) فارسچا اوخوموش کسیم آراسیندا داها دا قاباریق گؤرونمکده دیر. دیل باخیمیندان اؤرنکلر:

ساده جومله: گئدیم ائوه باش ووروم (آذرباجانلی ائوه گئدر، آنجاق ائوه باشینی وورماز) – بروم به خانه سری بزنم.

اله سالماق (آذربایجان تورکچه سینده آدامی اله سالمازلار، آنجاق آدامی اوینادارلار. آدام ایله اوشاق ایله داوراندیقلاری کیمی داورانارلار)- کسی را دست انداختن.

سؤزو یئره سالماق (ائشیتمه مک، سؤز ائشیتمه مک)- حرف کسی را به زمین انداختین.

تئلفون وورماق (تئلفونلاشماق) – تلفن زدن.

هاوا یئمک (هاوالانماق) – هوا خوردن.

سویوق دگمک (اوشوتمک) – سرما خوردن

کؤتک یئمک (دؤیولمک) – کتک خوردن

یئره دگمک (ییخیلماق، دوشمک) – زمین خوردن

بونلار فارسچادا “زدن، خوردن، انداختن” یاردیمجی فعللری ایله تورکچه اگلملرین (فعللرین) یئرینه اوتورموش و تورکچه کیمی ایفاده اولونان عیبارتلردیر. جومله قورولوشو دا فارس ایستثمار آفتیندن اماندا قالمامیش:

گلدیم بورا سنی گؤرم (سنی گؤرمک اوچون بورایا گلدیم) – آمدم اینجا ترا ببینم.

بعضی دوروم و حاللاردا بیلینج آلتی اولاراق شخص آنا دیلی نین اتکی و تأثیریندن اوزاقلانابیلمه یه رک “غلط” فارسچا دانیشماغا زورلارنار، اؤرنک اولاراق:

برای اینکه سنی گؤروم گلدیم بورا (سنی گؤرمک اوچون بورایا گلدیم)- آمدم اینجا که، ترا ببینم.

دیل دوشونمه نین آیریلماز بیر بؤلومو اولدوغو اوچون ایستعمار دیلی ایله تربیتلنمک انسانلاری اؤز میللی کیملیک و منلیکلرینه اؤزگه یاشاداراق بیر چوخ زامان بعضیلرینی اؤز دیل و مدنیتلرینه و حتی اؤزلرینه دوشمن و غنیم ده ائده بیلر. بوگون پان ایرانیست و فارس مدنیت راسیستلری نین سیراسیندا بیر چوخ ائتنیک منسوبیتی تورک اولان شخصلره تانیق اولمامیز (اؤرنک اولاراق کئچمیشده آذربایجان دئمکورات فرقه سی حاکیمیتی نین معاریف وزیری اولموش نصرت الله جهانشاهلو، نادر پیمائی، محمد ارسی، سالار سیف الدینی، پیمان پاکمهر، بابک امیر خسروی، زینال لهراسبی و ….) بیزلری چاشدیرارکن فارس ایستعمارچیلیق جنایتی نین درینلیگینی داها دا یاخشی قاورامالی و درک ائتمه لی ییک. بونلارا گؤره انسانلیق فارسلیق ایله باشلامیش، فارس اولوب و فارس قالماقلا دا سونا چاتمالیدیر!!!. اوندان یانا دا ایرانلی ساییلماق فارس اولماق ایله ائشیت و برابر ساییلارمیش!!

سیاسی استثمار (politische Ausbeutung):

سیاسی استثمار ایستر کئچمیشده و ایسترسه ده گونوموزده آشاغیداکی آلانلاردا حیاتا کئچر:

– ایستعمار ایله اوزلشمیش بؤلگه و مملکتلرده

– گئری قالمیش مملکتلرده

– گئری قالمیش مملکتلری ایداره ائتمک ایشلرینده

– بیر سیاسی اختلافا قاتیلماغا زورلاماقدا (آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری نین باشقا دؤلتلری عراق ساواشینا جلب ائتمه سی و …)

فارس حاکیمیتی فارس اولمایان ائتنوسلارا سیاسی قوروم و جمعیت یاراتماغا اجازه وئرمه یه رک بو ائتنیکلری سیاست یئریتمک، اؤز میللی منلیک و کیملیکلرینی قوروماق آچیسیندان یوخ دورومونا دوشورمک ایستر. بئله لیکله ده بو ائتنیکلره منسوب اولان و سیاست ایله ایلگیلنمک ایستگن شخصلر فارس حاکیمیت داییره لری، اجتماعی، سیاسی و مدنی اورقانلاریندا بیر آیاقچی خادیم کیمی ایشلمک زوروندا قالارلار. بوگون ایستر فارس حاکیمیتی نین حاکیمیتده اولان جمهوری ایسلامی، ایسترسه حاکیمیتچیلیک و ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان میللیتلر آچیسیندان جمهوری ایسلامی حاکیمیتینه پوزیسیون ساییلان جبهه مشارکت، سازمان مجاهدین انقلاب، جبهه فاشیستی میللی فارس (حزب ملت، حزب پرگهر، حزب ملت، حزب پان ایرانیست و …)، فارس ملی مذهبیلری (نهضت آزادی، جنبش مسلمان مبارز، مستضعفین و ….)، مجاهدین خلق فارس، حزب توده فارس، زولیخا جیگری دک پارام پارچا اولان فارسلیغین فدایی قالیقلاری (فداییان خلق – اکثریت، اتحاد فداییان، چریکهای فداییان خلق، چریکهای فداییان خلق –اقلیت،…. و ایسترسه ده راه کارگر فارس سیرالاریندا دوشونجه و فیکیر دوستاغی ساییلان و فارس اولمایان ائتنوسلار منسوب اولان ذاتلار آدی چکیلن تشکیلاتلار طرفیندن بیر موزدور و اجیر کیمی فارس اولمایان میللیتلرین (اؤز میللتلری نین)، او جومله دن آذربایجان میللی حرکتی نین صفلرینه بئشینجی دیرک (Fünfte Kolonne) کیمی سوخولماغی، یئری گلرکن بو میللیتلرین میللی حرکتلرینی ایدئولوژی نیهیلیستلیگی و فارسلیق آدینا یئنیلگه یه اوغراتماغی اؤزلری اوچون میللی وظیفه و شرف بیلن ذاتلار فارس استثمار سیاستی نین کؤله و برده لری ساییلار.

اجتماعی استثمار

اجتماعی استثمار موختلیف بویوتلاردا و زمینه لرده اؤرنک اولاراق انسانلارین وظیفه لنمه لرینده یوخسا سئچگینلر (Elite) بؤلومونده یئر آللابیلمدیکلرینده و باشقا …. اؤزونو گؤسترر.:

1- انسانلارین وظیفه لنمه سی: بیر انسان یالنیز وظیفه لنسه و وظیفه لی گؤرونسه، شخصیت اولاراق تانینمادیغی اوچون استثمار اولونار. بو مسئله ایش یئرلرینده ده حیاتا کئچر، اؤرنک اولاراق: بیر ایش انسانین ایلگی و علاقه سی و باشاریغی ایله اویوشمازسا، باشقا ایشی داها یاخشی گؤره بیلررسه، آنجاق چاره سیزلیک اوزوندن باشقا ایشی گؤرمک زوروندا قالارسا، استثمارا تابع توتولموش اولار. انسانی وظیفه لندیرمک انساندان سایقی و بؤیوکلوگو اسیرگمک (دریغ ائتمک) ساییلار. کانت بؤیوکلوگه (شرفه) اؤزنمگی (دقت یئتیرمگی) بئله ایفاده ائتمیش: “داورانیشیندا انسانلیغی ایستر اؤز شخصینده، ایسترسه ده هر هانکی باشقا بیر شخصده یالنیز بیر آراچ و وسیله دئییل، بیر هدف کیمی قوللانماغا (ایشه سالماغا) چالیش[xviii]. کانت-آ گؤره: “بیر نسنه (شئی ء) قیمتلی اولدوقدا باشقا بیر نسنه ایله دگیشیله بیلر. بیر نسنه بوتون قیمتلردن اوستون ساییلدیقدا باشقا بیر نسنه ایله دگیشیله جک دئییل، او بؤیوک و عظمتلی بیر مقاما یییه لنمیش اولار[xix]. انسان دگیشیله جک بیر جنس اولمادیغی اوچون اونا قیمت قویماق اولماز. انسانین وارلیغی اقتصاد بازاریندا چکی داشینا (وزن) گلمز. انسان بیر اؤزنه (فاعل) اولاراق بؤیوکلوگه یییه دیر. اوندان یانا فایدالی و گرکلی اولماق مقوله لریندن اوزاق ساییلار. باشقا سؤزله دئسک، انسانلارین بیربیرلری ایله برابر گؤرونمه لری اونلاری بیر بیرلری ایله قارشیلاشدیریلماماقدادیر (مقایسه ائتمه مکده دیر). بو نئجه لیک (کیفیت) بؤیوکلوک (عزت و شرف) ساییلار. آلمان آنایاساسیندا یازیلمیش: “انسانین بؤیوکلوگو (عزت، شرف) توخونولمازدیرDie Würde der Menschen ist untastbar! !”.

2- انسانین سئچگینلر بؤلومده قبول اولونماماسی: بیر انسان اجتماعی بیر سیستیمده، یوخسا سئچگینلر بؤلومونده یئر آلماغا چالیشارسا، اونا بو دوغرولتودا بوش وعده لر وئریله رک اونون اومودو یئرینه یئتیشمزسه، او شحص اجتماعی استثمارا تابع توتولموش ساییلار. بو دئدیگیمی بیر اؤرنک ایله آچیقلاماغا چالیشاجاغام. تورکیه ده ماستئرلیگینی یازمیش و دوکتورا اؤیرنجیسی اولاراق ایستر تورکیه و ایسترسه ده آلمانیا مملکتی نین آکادئمیک سئچگینلر بؤلومونده یئر آلماغی اؤزونه بیر آماج ائدن اؤیرنجی دؤرد ایل آلمانیادا بیر پروفئسور ایله امکداشلیق ائتمیش دوکتورا کتابی اؤلچو و حددینه چاتمیش، آنجاق عئین زاماندا تورکیه ده اؤنجه کی پروفئسورونون یانیندا اؤنجه یاپدیغی دوکتورا چالیشماسینی ساویناراق دوکتورا عنوانینی قازانار و آلمانیادا دا دوکتورا عنوانینی آلماغا قالخارکن آلمانیاداکی پروفئسورو اونا اؤز توتوب؛ “افندیم، سن تورکیه دن دوکتورسون، داها بورادا دوکتورا آلماغا ائحتیاجین یوخ!” دئدیکده، اؤیرنجی سویو سوزولموش کئچمیش دؤرت ایل چکدیگی زحمتلرینی هئچه گئتمیش سایار. بو دا اؤزلوگونده اجتماعی استثمار ساییلار.

3- یالاندان سوسیال دامغاسی وورماق: Friedrich August von Hayek –آ گؤره سوسیال سؤزجوگو دقیق اولمادیغی اوچون سوسیال دوزگونلوک دئیه بیر گئرچکلیک ده یوخدور. سوسیال اقتصادی بازار، اقتصادی بازار دئییل، دؤلت اتکی و تأثیر داییره سینه آلینمیش و پلانلانمیش اقتصاد ساییلار. سوسیال عدالتین عدالت ایله هرهانکی بیر ایلگی و ایلیشگی سی یوخدور. Laut Ulpain آ گؤره عدالت ثابت و دگیشیلمز بیر آنلاییش اولاراق هر کسین اؤز حقینا یئتیشمه سی بیر ایستک و آرزو ساییلار[xx]. بو حق اجتماعی عدالت ده اولاناقسیز اولدوغو اوچون اجتماعی عدالت دئییمی ده بیر دئییم اولاراق اؤز اؤنمینی ایتیرمیش اولار. اجتماعی عدالت دئییمی روسیه سؤیئتلیگینده اولدوغو کیمی دوگم اولاراق قلمه آلیندیقدا چوخلو انسانلاری ظلمه ایله اوزلشدیره بیلره رک اجتماعی ایستثمارا یول آچار.

قایناقلار:

[i]فارس تشکیلاتلارینا گؤره فارس دیل و مدنیتینی بیر میللی آتریبوت کیمی قبول ائتمگنلر ایرانلی ساییلابیلمزلر.

[ii]ایشیق سؤنمز، “کور رنگی” در جنبش ملی آذربایجان” باشلیغی ایله یازیلمیش یازییا باخیش: http://www.isiqsonmaz.com/Seite%20309.htm

[iii]دنیز ایشچی، استعمار سیاست، یا سیاست استعمار در جنبش ملی آذربایجان، شنبه, مارس 9, 2013، ایرانگلوبال: http://iranglobal.info/node/16887 .

[iv]دنیز ایشچی، باخ اورادا.

[v]ایشیق سؤنمز، آذربایجان مشروطه حرکاتی نین یئنیلمه سی نین سونوچ و نتیجه سی اولاراق فارس ایستعمارچیلیغینا گئدن یول: http://www.isiqsonmaz.com/Seite257.htm ، حزب دمکرات ایران.

[vi]دنیز ایشچی، باخ اورادا.

[vii]دوشونجه باخيميندان فارس ايستعمار عاميللري نين ايران مماليکي محروسه‌سينده‌کي اقوام حئکايه لري: http://www.isiqsonmaz.com/Seite%20308-A.htm

[viii]Jürgen Osterhammel, Kolonialismus: Geschichte, Formen und Folgen, München, 1995, S.21.

[ix]انجمنهای گفتگو، فقط پان ایرانیست ها و نئونازی ها بخوانند: در ایران پان ایرانیسم بر مبنای اندیشه های نازیسم وجود ندارد: http://donbaleh.com/viewtopic/609

[x]Əhməd Kəsrəvi, Zabān-i Pāk, Tehran, çap 1324 (1945).

[xi]اینترنت تمیز و آبکشی می‌شود و به صورت اینترنت ملی «اینترانت»‌ وارد مدرسه می‌شود: http://www.tabnak.ir/fa/news/193239/

[xii]Bax. Hizbe Pan Iranist; Frmane Ariya (Areya Najadi Bartar ast): http://farmane-ariya.blogspot.com/; Payegahe Daryushe Bozurg: http://ahura2500.persianblog.ir/ ; Areya Arman: http://www.ariarman.com/ ; Hushang Taleª; Hezbe Pan Iranist; Azarabadegan: http://www.azarpadgan.com/ Iran Sarzamine Parsiyan: http://azarpad.persianblog.ir/

[xiii]Philip D. Curtin: The Black Experience of Colonialism and Imperialism, in: Sidney W. Mintz: Slavery, Colonialism and Racism, W W Norton & Co Ltd., 1975.

[xiv]Bax. Üstə Jürgen Osterhammel, S. 19.

[xv]Supplementary Fundamental Laws of October 7, 1907, in Browne, The Persian Revolution, pp 372-84.

[xvi]داها آرتیق بیلگی اوچون باخ. ایشیق سؤنمز، آذربایجان مشروطه حرکاتی نین یئنیلمه سی نین سونوچ و نتیجه سی اولاراق فارس ایستعمارچیلیغینا گئدن یول: http://durna.eu/sonmez_mesh.htm

[xvii]آوروپایا هر هانکی بیر مملکتدن گلن کوچموشلری اریتمه و آسیمیلاسیون دئییل، اینتیگریته ایفاده سی ایله یئرلی توپلوملا آیاقلاشدیرماغا چالیشارلار.

[xviii]Immanuel Kant, Grundlegung zur Methapysik der Sitten, Stuttgart: Reclam 1961, S. 79.

[xix]Adı keçən əsər, S. 87.

[xx]Lay, Rupert: Die neue Redlichkeit, Frankfurt, 2006, S. 160- 161.

ایشیق سؤنمز، 09.03.2013